Yabancı cisim ile hava yolu tıkanması (FBAO), yaygın görülen bir acil durumdur ve 2021 yılında 5000’den fazla vaka ile Amerika Birleşik Devletleri’nde kazara ölümlerin başlıca nedenlerinden biridir.

Yetişkinlerde FBAO’nun en yaygın nedeni gıda iken, pediatrik vakalarda hem gıda hem de gıda dışı maddeler yaygın olarak etken olur. FBAO vakaları, tıkanıklığın derecesine bağlı olarak hafif (kısmi) veya şiddetli (tam) tıkanma şeklinde sınıflandırılır.

• Hafif/kısmi tıkanma:
  Öksürük ve nefes almada zorlukla ortaya çıkar. Öksürükle genellikle kendiliğinden düzelebilir, ancak tam tıkanmaya ilerleyebilir.

• Şiddetli/tam tıkanma:
  Zayıf veya hiç olmayan öksürük, konuşamama, renk değişikliği (siyanoz), bilinç değişikliği ile seyreder; hızla bilinç kaybına, apneye ve yabancı cisim çıkarılmazsa kardiyak arreste ilerleyebilir.

Hava yolunun uzun süre tıkalı kalması, ciddi morbidite ve mortalite ile ilişkilidir.²
Halktan kurtarıcılar tarafından uygun müdahalenin hızlı yapılması, sağkalımı ve nörolojik sonuçları belirgin şekilde iyileştirmektedir.

Acil tıbbi yardımın hızlı şekilde aktive edilmesi, yabancı cismin çıkarılmasını sağlayabilecek ek tekniklerin uygulanması ve hasta hastaneye ulaştırılarak ileri bakım sağlanması açısından kritiktir.

Bilinçli Erişkin Hastalarda FBAO (Yabancı Cisim Tıkanıklığı)

Bilinçli Erişkin Hastalarda FBAO (Yabancı Cisim Tıkanıklığı) Giderilmesi İçin Öneriler
COR	LOE	Öneriler
1	B-NR	1. Şiddetli FBAO olan erişkinlerde, nesne çıkarılıncaya veya kişi bilinçsiz hale gelene kadar 5 sırt darbesi (tokat) ve ardından 5 abdominal itiş döngüleri tekrarlanmalıdır.
1	C-EO	2. Şiddetli FBAO olan erişkinler için kurtarıcılar acil yanıt sistemini (112) aktifleştirmelidir.
1	C-EO	3. Hafif FBAO olan erişkinlerde, kişi öksürmeye teşvik edilmeli ve ciddi tıkanıklık belirtileri açısından gözlenmelidir.

Öneriye Özgü Destekleyici Metin

• FBAO için farklı müdahalelerin etkinliğini veya güvenliğini karşılaştıran RCT yoktur ve sağlık çalışanı veya halk kurtarıcıları için en etkili müdahale sırası konusunda sınırlı kanıt bulunmaktadır.³⁻⁴

• 709 FBAO hastasını içeren bir kohort çalışmasında⁵:
  Sırt vuruşları,

  • FBAO’nun giderilmesinde daha yüksek başarı oranı

  • Abdominal itişlere göre daha az yaralanma
    ile ilişkili bulunmuştur.

• Ayrıca abdominal itişler ile ilişkili ölümcül yaralanmalar (ör: aort diseksiyonu, mide perforasyonu) olguları bildirilmiştir.

• 5 sırt vuruşu + 5 abdominal itiş sıralamasının önerilmesi,
  bebek ve çocuk FBAO algoritmalarıyla uyumu korumaya dayanır.

• Gözlemsel çalışmalar, FBAO’lu hastalarda yabancı cismin çıkarılması için sıklıkla birden fazla müdahale gerektiğini göstermektedir. Şiddetli FBAO’da çoğu zaman hastane öncesi profesyonel bakım veya hastanede değerlendirme gereklidir.
  → Bu nedenle şiddetli FBAO’da acil yardım sisteminin hemen aktive edilmesi zorunludur.

• Öksürük, yüksek hava yolu basıncı oluşturabilir, bu da kısmi tıkanmanın temizlenmesinde oldukça etkilidir.
  Ancak hafif FBAO hızla ilerleyebileceğinden, şiddetli tıkanma bulgularının izlenmesi kritik önemdedir.

Bilinçsiz Erişkin Hastalarda FBAO (Yabancı Cisim Tıkanıklığı) Giderilmesi İçin Öneriler

Bilinçsiz Erişkin Hastalarda FBAO (Yabancı Cisim Tıkanıklığı) Giderilmesi İçin Öneriler
COR	LOE	Öneriler
1	C-LD	1. Şiddetli FBAO bulunan erişkinlerde hasta yanıtsız hâle gelirse, kurtarıcılar göğüs kompresyonlarıyla başlayan KPR’ye başlamalı ve henüz yapılmadıysa acil yanıt sistemini (112) aktifleştirmelidir.
1	C-EO	2. FBAO nedeniyle KPR uygulanan erişkinlerde, kurtarıcılar hava yolunu açarak soluk vermeden önce ağızda görülebilen tüm yabancı cisimleri çıkarmalıdır.
3: Zararlı	C-LD	3. Bilinçsiz FBAO’lu erişkinlerde kör parmak süpürme (blind finger sweep) manevrası uygulanmamalıdır.

 

Özet 

Ciddi bir hava yolu tıkanıklığı bilinç kaybına yol açtığında, sırt darbesi (tokat) ve abdominal bası uygulamak mümkün olmaz ve kardiyak arrest kaçınılmaz hale gelir. Göğüs kompresyonları, yabancı cismi çıkarmaya yetecek kadar hava yolu basıncı oluşturabilir.

Öneriye Özgü Destekleyici Metin

Bir hasta bilinçsiz hale geldiğinde, gözlemsel veriler nabız olup olmadığına bakılmaksızın göğüs kompresyonlarıyla başlayarak derhal CPR uygulanmasını desteklemektedir. Bu yaklaşım, nörolojik açıdan daha iyi sonuçlarla ilişkilidir.¹⁴ Ayrıca, kardiyak arrest olmayan hastalarda göğüs kompresyonu uygulamanın ciddi bir yaralanmaya yol açma riski düşüktür.⁸

Görünür bir yabancı cismin uzaklaştırılması, ventilasyon verildiği sırada oluşabilecek yeniden tıkanmayı önlemeye yardımcı olur. Ancak, hava yolunda yabancı cisim varken ventilasyon vermenin tıkanmayı kötüleştirdiğine dair bir kanıt yoktur; hatta teorik olarak, tam tıkanıklığın giderilmesine yardımcı olabilir (yabancı cismin ana bronşlardan birine itilmesiyle).

Gözlemsel veriler, yabancı cisim görünür değilse, körlemesine parmakla süpürme (“blind finger sweep”) girişiminin; hava yolu tıkanıklığını daha da kötüleştirme riski taşıdığı ve potansiyel yararından daha ağır bastığını göstermektedir.

Özel Durumlarda FBAO (Yabancı Cisim Tıkanıklığı) Giderilmesi İçin Öneriler

Özel Durumlarda FBAO Giderilmesi İçin Öneriler
COR	LOE	Öneriler
1	C-EO	1. Kurtarıcı hastanın karnını kavrayamıyorsa, şiddetli FBAO olan yetişkinlerde 5 sırt darbesi + 5 göğüs itişi döngüleri nesne çıkana veya hasta bilinçsiz hale gelene kadar uygulanmalıdır.
1	C-EO	2. Gebeliğin ileri dönemindeki yetişkinlerde şiddetli FBAO varlığında, 5 sırt darbesi + 5 göğüs itişi döngüleri nesne çıkana veya hasta bilinçsiz hale gelene kadar uygulanmalıdır.
2b	C-LD	3. Vakumlu hava yolu temizleme cihazlarının (suction-based devices) FBAO tedavisindeki etkinliği ve güvenliği yeterince kanıtlanmamıştır. Öneride bulunmak için kanıt yetersizdir.

Özet 

Bazı özel durumlarda, etkili abdominal itme manevraları (Heimlich manevrası) yapılamaz veya uygunsuzdur (örneğin: kurtarıcının hastanın karnını tamamen kavrayamadığı durumlar, hastanın tekerlekli sandalyede olması, ileri gebelik). Bu durumlarda yabancı cisimle hava yolu tıkanıklığı (FBAO) yönetimine ilişkin kanıtlar sınırlıdır.

Öneriye Özgü Destekleyici Metin

1 ve 2.

Kurtarıcıların hastanın karnını kavrayamadığı veya hastanın ileri gebelik döneminde olduğu özel durumlarda FBAO yönetimine ilişkin yüksek kaliteli veri bulunmamaktadır. Bu durumlarda abdominal itme manevrası (Heimlich) uygulamak pratik olmayabilir.
Bu nedenle, yabancı cismi çıkarmaya yetecek basıncı oluşturmak için göğüs itmeleri (chest thrusts) kullanılabilir.

3.

Bazı gözlemsel çalışmalar taşınabilir, güç gerektirmeyen (non-powered) aspirasyon cihazlarının kullanımını bildirmiştir. Ancak bu cihazların, standart uygulamalara (sırt darbesi veya abdominal itme) üstün olduğuna dair bir kanıt yoktur.
Ayrıca bu cihazların güvenliğini ortaya koyan yeterli veri de mevcut değildir.

AHA 2025 Yetişkin Yabancı Cisimle Hava Yolu Tıkanıklığı (FBAO) Algoritması

Yabancı cisimle hava yolu tıkanıklığı (Foreign-Body Airway Obstruction, FBAO), yetişkin bireylerde ani solunum yetmezliğinin ve kardiyak arrestin en önemli ve hızlı ilerleyen nedenleri arasında yer alır. AHA 2025 kılavuzu, FBAO yönetimini basit, uygulanabilir ve hayat kurtarıcı bir dizi adım halinde sunmaktadır. Bu makalede, söz konusu algoritmayı bilimsel temelleri ve klinik uygulama detayları ile birlikte açıklıyoruz.

1. Olay Yerinin Güvenliğinin Değerlendirilmesi

FBAO müdahalesi başlamadan önce kurtarıcı, öncelikle kendi güvenliğini sağlamalıdır.
Tehlike bulunan ortamlarda yapılan müdahaleler hem hastayı hem kurtarıcıyı riske atabilir.

Örneğin:

• Trafik kazası ortamı

• Yangın veya duman bulunan bir mekân

• Kalabalık veya kaotik bir alan

Güvenlik sağlandıktan sonra hastaya yaklaşılmalıdır.

2. Tıkanıklığın Ciddiyetinin Değerlendirilmesi

AHA 2025 algoritması FBAO’yu hafif (kısmi) ve şiddetli (tam) tıkanma olarak ikiye ayırır.

2.1 Hafif / Kısmi Tıkanıklık

Hastada:

• Güçlü bir öksürük vardır.

• Bir miktar hava geçişi mevcuttur.

• Hasta konuşabilir veya ses çıkarabilir.

Bu durumda:

→ Ana müdahale: Öksürmeyi teşvik etmek

Bu aşamada yapılan en önemli hata, hastaya Heimlich veya sırt vuruşu uygulamaktır.
Bu, tıkanıklığı daha kötü hale getirebilir.

Hastaya şu önerilir:

• “Öksürmeye devam et!”

• Bilinci ve rengi sürekli gözlemlenir.

3. Şiddetli Yabancı Cisim Tıkanıklığı (Tam Tıkanma)

Şiddetli tıkanma yaşamı hızla tehdit eder ve aşağıdaki bulgularla tanınır:

• Zayıf veya hiç olmayan öksürük

• Konuşamama

• Solunumun belirgin derecede bozulması

• Siyanoz (dudaklarda morarma)

• Bilinç bulanıklığı

• Apne (nefesin tamamen durması)

Bu tabloda hava yolu neredeyse tamamen kapalıdır ve birkaç dakika içinde bilinç kaybı ve ardından kardiyak arrest gelişebilir.

3.1 Acil Yardım Sistemi Aktivasyonu

Bu aşamada zaman çok kritiktir.
112 acil yardım sistemi derhal devreye sokulmalıdır.

Özellikle:

• Tek kurtarıcı varsa → 112 hemen aranır.

• Birden fazla kişi varsa → Bir kişi 112’yi arar, diğer kişi müdahaleye başlar.

4. Bilinci Açık Hastada Şiddetli Tıkanıklık Yönetimi: 5–5 Döngüsü

bilinci açık yetişkinlerde AHA 2025 algoritması ardışık müdahale döngülerini önerir:

4.1 Beş (5) Sırt Vuruşu

• Hasta öne doğru eğilir,

• Kürek kemiklerinin arasına sert ve hedefli 5 vuruş yapılır.

Bu manevra, hava yolundaki pozitif basıncı artırarak yabancı cismin dışarı çıkmasını amaçlar.

4.2 Beş (5) Abdominal Bası (Heimlich Manevrası)

• Kurtarıcı hastanın arkasına geçer,

• Kollarını hastanın beline dolar,

• Yumruğunu göbek çukuru ile ksifoid arasına yerleştirir,

• Hızlı ve yukarı doğru 5 kez kuvvetli itiş yapar.

Bu iki işlem sürekli döngü halinde tekrar edilir:

➡️ 5 sırt vuruşu + 5 batın basısı
Nesne çıkana veya hasta bilincini kaybedene kadar devam edilir.

5. Gebelik ve Karın Çevresi Kapsanamayan Durumlar İçin Göğüs Basısı (Chest Thrust)

Aşağıdaki durumlarda abdominal bası yapılmaz:

• Gebeliğin ileri dönemleri

• Obezite nedeniyle karın etrafının kavranamaması

• Abdominal travma şüphesi

Bu durumda:

Göğüs Basısı (Chest Thrust) Nasıl Yapılır?

Kurtarıcı:

• Elleri göğüs kemiğinin alt yarısına yerleştirir,

• Sternuma doğru, kuvvetli ve yukarı yönlü 5 kez göğüs itişi uygular.

Bu, Heimlich’in toraks üzerinden uygulanmış versiyonudur ve aynı fizyolojik prensiplerle çalışır.

6. Bilinç Kaybında Yönetim (Hasta Tepki Vermiyorsa)

Eğer hasta:

• Tepki vermiyorsa

• Bilinci kapanmışsa

• Yere düşmüşse

Bu, artık hava yolu tamamen kapalı olduğu için kısa süre içinde kardiyak arreste ilerleyen kritik bir aşamadır.

6.1 Derhal KPR Başlatılır

AHA 2025’e göre:

• Göğüs kompresyonlarıyla başlanır.

• Soluk verilmeden önce ağız içinde görünen bir cisim varsa çıkarılır.
  → Körlemesine parmak sokulması kesinlikle yasaktır.

KPR, sağlık ekibi gelene kadar sürdürülür.

7. Nesne Çıktıktan Sonra İzlem

Yabancı cisim çıkarıldıktan sonra hasta:

• Solunumu normale dönse bile

• Yakından izlenmelidir.

Çünkü:

• İkinci tıkanma olabilir

• Laringospazm gelişebilir

• Tıkanıklığa bağlı travma nedeniyle gecikmiş ödem oluşabilir

Bu nedenle mutlaka tıbbi değerlendirme önerilir.

Sonuç

Yetişkinlerde yabancı cisimle hava yolu tıkanıklığı hızlı tanı ve doğru müdahale gerektiren zaman kritik bir acil durumdur. AHA 2025 algoritması, basit ve uygulanabilir müdahalelerle, kurtarıcıların hayat kurtarma şansını en üst düzeye çıkarmayı hedeflemektedir.

En kritik noktalar:

• Hafif tıkanmada öksürtmek

• Şiddetli tıkanmada sırt vuruşu + abdominal bası

• Gebelikte göğüs itişi

• Bilinç kaybında hemen KPR

• Körlemesine parmakla cisim çıkarmamak

KAYNAKLAR

• https://cpr.heart.org/en/resuscitation-science/cpr-and-ecc-guidelines/adult-basic-life-support

İLGİLİ YAZI

AHA Kardiyopulmoner Resusitasyon ve Acil Kardiyovasküler Bakım Kılavuzu 2025