Dansçı kırığı (Dancer’s fracture) olarak bilinen kırık, beşinci metatarsal kemiğin (ayak dış kenarında yer alan kemik) tabanında meydana gelen avulsiyon kırığıdır. Bu kırıklar Pseudo Jones Kırığı olarakta adlandırılır. Bu kırık, genellikle ayak bileği burkulması gibi ani ve ters bir hareket sonucu ortaya çıkar. Dansçı kırığı ismi, özellikle balerinler gibi sürekli ayaklarının uçlarına yük bindiren dansçılar arasında yaygın görülmesinden dolayı verilmiştir. Ancak bu kırık, sporcular ve günlük aktiviteler sırasında da meydana gelebilir.
“Dansçı Kırığı” teriminin kullanımı konusunda bazı karışıklıklar ve tartışmalar bulunmaktadır; çünkü bu terim aynı zamanda 5. metatarsal şaftının spiral kırığını tanımlamak için de kullanılmıştır. Orijinal tanımın, ünlü ortopedik cerrah Sir Robert Jones tarafından 1902’de dans ederken bir inversiyon tipi yaralanma sonrası yaşadığı avulsiyon tipi kırığı tanımlamak için ortaya atıldığı anlaşılmaktadır. Sonrasında, dansçılarda görülen spiral 5. metatarsal kırıkları hakkında bir rapor yayınlanmış ve bu tür yaralanmalar bazı kişiler tarafından “Dansçı Kırığı” olarak tanımlanmaya başlanmıştır.
Metatarsal kemikler, ayak ortasında bulunan ve proksimalde tarsal kemiklerden (küneiform, küboid) distale doğru falankslara kadar uzanan beş uzun kemiktir. Bu kemiklerin kırılması, yürüme ve günlük aktiviteleri ciddi şekilde etkileyebilir.
Metatarsallar, baş, boyun, gövde ve taban (bazis) olmak üzere dört kısımdan oluşan, ayak ön kısmının dorsalde konveks tübüler kemikleridir. Medialden laterale ya da en büyükten en küçüğe doğru 1’den 5’e kadar numaralandırılırlar. Her bir metatarsalın tabanı, bir veya daha fazla tarsal kemikle, baş kısmı ise proksimal falankslarla eklem yapar. Ayrıca, her bir metatarsalın tabanları intermetatarsal eklemlerde birbirleriyle de eklem yapar. Bir bütün olarak beş metatarsal, ayağın ön kısmının ana ağırlık taşıyan kompleksi olarak hizmet eder.
- Zon 1 (Bölge 1): Peroneus brevis tendonunun yapıştığı metatarsalın tabanıdır. Bu tendona ve bağlı ligamentlere bağlı çekilme bağlı Avulsiyon Kırıkları (Dansçı kırığı) görülür.
- Zon 2 (Bölge 2): Metafiz-diafiz birleşim yerinde, süngerimsi (stiloid) çıkıntının distalinde bulunur. Bölge 2’yi içeren kırıklara Jones kırıkları denir ve bu bölgedeki kemiğin kan dolaşımı zayıf olduğundan kaynamama (nonunion) ve yanlış kaynama (malunion) riski özellikle yüksektir. Bu Jones tipi kırıkların birçoğu, bu bölgeye doğrudan veya dolaylı olarak tekrarlayan yüklenme sonucu oluşan stres tipi kırıklardır.
- Zon 3 (Bölge 3): Diafiz bölgesidir ve burada en sık görülen kırıklar travma veya dönme yaralanmaları sonucu oluşan spiral kırıklardır.
Avulsiyon kırıkları, beşinci metatarsalın tabanında, peroneus brevis ve plantar fasyanın yapıştığı Bölge 1’de meydana gelir. Bu kırıklar, ayak ve ayak bileği plantar fleksiyonda zorla inversiyon (içe burkulma) sırasında oluşur. Bu yaralanma, yaygın olarak “Dansçı Kırığı” (veya “pseudo-Jones kırığı” olarak da bilinir) olarak adlandırılır ve genellikle bir zıplamadan sonra yanlış bir iniş yaparken veya koşarken ayak bileğini burktuğunda meydana gelir. Ayak bileği pasif olarak içe dönerken, peroneus brevis tendonu metatarsal üzerinde bir dışa döndürme kuvveti uygular ve bu esnada metatarsal, plantar fasya tarafından sabit tutulur. Bu nedenle bir kemik parçası avülse olur (kopar).
Avulsiyon kırıkları, yaralanmalar ayak bileği burkulması olarak algılandığında “maskelenebilir.” Bu nedenle, 5. metatars tabanı tüm ayak burkulmalarında palpe edilerek kontrol edilmelidir.
Bazı kaynaklar, 5. metatarsal şaft kırıklarını da “dansçı kırığı” olarak adlandırır. Bu hastalar genellikle ayak bileği ve ayağında burkulma ve yüklenme yaralanması (inversiyon ve plantar fleksiyon yaralanması) öyküsü verirler; bu öykü, ayak bileği burkulmasına benzerdir. Ayak bileğinin ani bir şekilde yuvarlanması ve parmakların aşağıya doğru yönlendirilmesi de 5. metatarsal şaftının kırılmasına neden olabilir. Bu durum, ayak parmaklarına yakın, ayağın dış kısmında anında ağrıya neden olur ve belirgin bir şişlikle ilişkili olabilir. Yaralanmış ayağa ağırlık vermek, ağrı ve rahatsızlık nedeniyle zor olabilir. Zamanla, cilt siyah ve mavi renge dönebilir.
Belirtiler:
- Ayak bileğinin dış tarafında ağrı ve hassasiyet
- Şişlik ve morarma
- Ayak üzerinde ağırlık taşıyamama veya yürümekte zorluk
Tanıda direkt grafi çoğu zaman yeterlidir. Kırığın eklemle ilişkisi, angulasyon ve kemiğin yer değiştirmesi dikkatlice incelenmelidir. Avulsiyon kırıkları, 4. ve 5. metatarsal eklemin proksimalindedir. Grafide ilk olarak bu ekleme bakılmalı ve kırığın ekleme göre yeri tespit edilmelidir. Avulsiyon kırığı genellikle kemiğe diktir. Apofiz hattı kırıkla karışabilir. Bu oluşumlar tendonların, bağların veya kasların yapıştığı noktalardır. Genellikle kemiklerin büyüme bölgelerinde bulunurlar ve kemik büyümesi tamamlandığında tamamen kemikle birleşirler.
Direkt grafide bazen avulsiyon kırığı, 5. metatars apofizi ile karıştırılabilir. Normal bir kemik yapısı olan 5. metatars apofizi kemiğe paraleldir. Bu kemik yapı, kız çocuklarında 9-11 yaş, erkek çocuklarda ise 11-14 yaşlarında direkt grafilerde görülebilir.
5. metatarsal avülsiyon tipi “Dansçı” kırıkları, genellikle cerrahi müdahale gerektirmeyen yaralanmalardır ve cerrahi olmayan konservatif tedavi ile iyileşme oranı oldukça yüksektir. Tedavi, nispi dinlenme ve kırığın iyileşmesine izin vermek için zaman tanımayı içerir. Genellikle hastalar, ayağa yük binmesini engelleyen diz altı alçılar, sıkı ayakkabılar veya kompresyon sargılar ve yürüme botu ile 2-3 hafta boyunca semptomatik tedavi edilir. Ağırlık taşıma izin verilmesine rağmen, ilk birkaç hafta boyunca yürüme önemli ölçüde sınırlandırılmalı ve ağrı ve rahatsızlık nedeniyle koltuk değneklerine ihtiyaç duyulabilir. Şişlik azaldıkça ve kırık iyileşmeye başladıkça, hastalar bot içinde daha fazla yürüyebilirler. Genellikle 6 hafta içinde yeterli iyileşme sağlanır ve hastalar bol yastıklı, sert tabanlı bir ayakkabıya geçebilirler. Bu, iyileşmesi uzun süren bir yaralanmadır ve hastalar genellikle bu yaralanmadan 6 ila 8 hafta veya daha uzun süre sonra hala semptomatik olabilirler. Genellikle 10-12 hafta içinde dans aktivitelerine yeniden başlayabilirler ve 19 hafta içinde performans seviyesine dönebilirler. Kemiğin tamamen iyileşmesi ve tam bir iyileşmenin sağlanması ise aylar sürebilir.
Açılanmamış ve deplase olmayan metatars kırıkları, 4-6 hafta immobilizasyon, elevasyon ve ağırlık taşımama önerileri ile posterior kısa bacak ateline alınarak konservatif olarak yönetilebilir.
Kırık parçalarının tamamen yer değiştirdiği veya cerrahi olmayan tedavi ile birkaç ay içinde iyileşmenin sağlanamadığı durumlarda cerrahi müdahale gerekebilir. Bu durumlarda kemik parçaları yeniden konumlandırılır ve vidalar ve/veya plakalar ile stabilize edilir.
Ayrıca, 3 mm’den daha fazla deplase olan ya da 10 dereceden daha fazla açılanmış kırıkların redüksiyonu yapılmalıdır. Redükte edilemeyen, deplase ya da çoklu kırıkların varlığında açık redüksiyon internal fiksasyon cerrahi olarak gerekebilir.
- https://www.orthopaedia.com/metatarsalfractures/
- https://www.radiologymasterclass.co.uk/tutorials/musculoskeletal/x-ray_trauma_lower_limb/foot_fracture_x-ray
- https://footeducation.com/5th-metatarsal-shaft-dancers-fracture/