Bu İçerik Sadece Aboneler İçindir
Anafilaksi, dakikalar içinde solunum veya kalp durmasıyla ölüme yol açabilen, yaşamı tehdit eden en acil klinik durumlardan biridir. Bu nedenle, hastanın hızla değerlendirilmesi ve tedavinin hemen başlanması hayati önem taşır.
Gecikmiş adrenalin (epinefrin) enjeksiyonları yeterince etkili olmayabileceğinden, tedavideki en kritik nokta erken adrenalin uygulamasıdır. Anafilaksi tedavisinde ilk ve temel tercih adrenalindir; çünkü güncel verilerle kanıtlanmış olarak, ölümü ve hastaneye yatışı önleyen tek ilaçtır.
Anafilaksinin Klinik Özellikleri (Adrenalin Uygulama Kriterleri)
Aşağıdaki belirti ve bulgulardan bir veya daha fazlasının hızla gelişmesi, anafilaksiyi düşündürmeli ve adrenalin uygulamasını gerektirmelidir:
- Üst Hava Yolu Obstrüksiyonu:
- Dudak, dil, küçük dil (epiglottis) ve yutakta (farinks) şişme (anjiyoödem).
- Alt Hava Yolu Obstrüksiyonu:
- Bronkospazm (hırıltılı solunum, nefes darlığı).
- Cilt Bulguları:
- Kaşıntılı, kızarık döküntüler (eritem).
- Kurdeşen (ürtiker) ve anjiyoödem.
- Dolaşım Sistemi Çöküşü (Şok):
- Vücut genelinde damarların genişlemesi (periferik vazodilatasyon) ve damar geçirgenliğinin artmasına bağlı plazma sızıntısı.
- Bu durum, hipotansiyon ve şok tablosuna yol açar.
Anafilaksi Durumunda Adrenalin Uygulaması
1. Temel İlkeler ve Aciliyet
Anafilaksi, yaşamı tehdit eden bir acil durumdur. Belirtiler fark edilir edilmez, semptomların ilerlemesini önlemek için adrenalin hemen uygulanmalıdır. Klinik şüphenin yüksek olduğu, hızla kötüleşen hastalarda, tanı kriterleri tam olarak karşılanmasa bile adrenalin uygulamaktan çekinilmemelidir. Tedavideki gecikmeler, ilacın etkinliğini azaltabilir.
2. Ticari Formlar ve Konsantrasyon
Adrenalin piyasada çeşitli konsantrasyonlarda bulunur:
- Adrenalin® 1 mg/1 ml ampul
- Adrenalin® 0.5 mg/1 ml ampul
- Adrenalin® 0.25 mg/1 ml ampul
Not: Anafilakside kas içi (IM) uygulama için standart olarak 1:1000’lik (1 mg/ml), seyreltilmemiş form kullanılır.
3. Kas İçi (IM) Enjeksiyon: Neden Tercih Edilen Yöntemdir?
Tüm yaş gruplarında anafilaksi tedavisinde ilk tercih kas içi (IM) enjeksiyondur.
- Hızlı Etki: Subkutan (cilt altı) enjeksiyona göre çok daha hızlı şekilde ilacın kana karışmasını sağlar.
- Güvenli Profil: İntravenöz (IV) bolus uygulamaya kıyasla, şiddetli hipertansiyon ve ventriküler aritmiler gibi ciddi kardiyovasküler yan etki riski daha düşüktür.
4. IM Dozaj ve Uygulama
- Uygulama Yeri: Uyluğun ön-yan (anterolateral) bölgesi, vastus lateralis kası içine.
- Tekrar Sıklığı: Gerekirse her 5-15 dakikada bir doz tekrar edilebilir.
Pratik Dozlar (1:1000’lik, 1 mg/ml Solüsyondan)
Anafilaksi tedavisinde 1:1000’lik adrenalin solüsyonu ile uygulanacak pratik intramüsküler (IM) dozlar yaş gruplarına göre aşağıdaki gibidir:
- Erişkin ve 12 yaşından büyük çocuklar: Doz 0,5 mg’dır (0,5 ml).
- 6-12 yaş arası çocuklar: Doz 0,3 mg’dır (0,3 ml).
- 6 yaşından küçük çocuklar: Doz 0,15 mg’dır (0,15 ml).
5. Adrenalin Otoenjektör Kullanımı (Ağırlığa Göre)
Otoenjektörler, hız ve kullanım kolaylığı nedeniyle özellikle hastane dışı ortamlar için önerilir.
- <10 kg Bebek: Öncelik, mümkünse ağırlığa göre hassas dozun (0.01 mg/kg) enjektörle çekilmesidir. Ancak bu gecikmeye neden olacaksa veya hasta hızla kötüleşiyorsa 0.1 mg‘lık doz (varsa otoenjektörle veya 0.1 ml çekilerek) verilebilir. 0.1 mg’lık form yoksa 0.15 mg‘lık otoenjektör kullanılabilir.
- 10-25 kg Çocuk: 0.15 mg‘lık doz otoenjektörle uygulanır.
- 25-50 kg Hasta: 0.3 mg‘lık doz otoenjektörle uygulanır.
- >50 kg Hasta: İdeal doz 0.5 mg‘dır (enjektörle 0.5 ml çekilerek). Ancak hızla kötüleşen bir hastada pratiklik açısından 0.3 mg‘lık otoenjektör de kullanılabilir.
6. Özel Durumlar ve Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Obezite ve İğne Uzunluğu: Özellikle obez hastalarda, iğnenin cilt altı yağ dokusunu geçip kasa ulaşacak kadar uzun olduğundan emin olunmalıdır (gerekirse 1.5 inçlik iğne). Eğer IM enjeksiyon mümkün değilse, kasa mümkün olan en derin enjeksiyon hedeflenmelidir.
- Hız > Hassasiyet: Anafilakside temel prensip hızdır. Hızla kötüleşen bir hastada, hassas bir doz hesaplaması için zaman kaybetmektense, standart bir otoenjektör dozu uygulamak daha doğrudur.
Türkiye’de Mevcut Adrenalin Otoenjektörleri (PENEPİN®)
Türkiye’de anafilaksi tedavisinde acil kullanım için ruhsatlı olan adrenalin otoenjektörleri PENEPİN® markası altında iki farklı dozda sunulmaktadır. Bu enjektörler, hastanın kilosuna göre seçilir.
Türkiye’de bulunan PENEPİN® markalı adrenalin otoenjektörlerinin kullanım detayları ağırlık grubuna göre aşağıdaki gibidir:
- PENEPİN® JR.: 10 kg ile 25 kg arasındaki çocuklar için kullanılır ve 0.15 mg adrenalin içerir (0.3 mL hacimde).
- PENEPİN®: 25 kg ve üzerindeki çocuklar ile yetişkinler için kullanılır ve 0.3 mg adrenalin içerir (0.3 mL hacimde).
Dirençli Anafilaktik Şokta Adrenalin İnfüzyonu
1. Endikasyon (Ne Zaman Başlanır?)
Aşağıdaki durumlarda adrenalin infüzyonuna geçilmesi düşünülmelidir:
- Tekrarlanan kas içi (IM) adrenalin dozlarına ve yeterli IV sıvı tedavisine rağmen hipotansiyonun devam etmesi.
- Hastada şiddetli şok bulgularının veya kardiyovasküler kollapsın gelişmesi ya da sürmesi.
2. İnfüzyon Hazırlığı
- Çözelti: Standart bir 250 cc‘lik Serum Fizyolojik (SF) torbası içine 1 mg (1 ampul) 1:1000’lik adrenalin eklenir.
- Elde Edilen Konsantrasyon: Bu işlem sonucunda her 1 ml‘sinde 4 mcg adrenalin bulunan bir çözelti elde edilir.
3. Dozaj ve Titrasyon
İnfüzyon mutlaka bir infüzyon pompası kullanılarak yapılmalıdır.
- Başlangıç Hızı: İnfüzyona 1 – 4 mcg/dk aralığında bir hızla başlanır.
- (Pratik olarak bu, hazırlanan solüsyonun saatte 15 – 60 cc/saat hızla verilmesine denk gelir.)
- Doz Ayarlama (Titrasyon): Hastanın kan basıncı ve perfüzyon bulgularına göre doz, hedeflenen yanıta ulaşılana kadar kademeli olarak artırılır.
- Maksimum Hız: Genellikle maksimum 10 mcg/dk hızına kadar çıkılabilir.
- (Pratik olarak bu, hazırlanan solüsyonun saatte 150 cc/saat hıza ayarlanması anlamına gelir.)
4. İzlem
- Hasta, infüzyon boyunca EKG, kan basıncı ve oksijen satürasyonu gibi parametrelerle sürekli monitörize edilmelidir.
- Bu tedavi uygulanan hastaların takibi ve yönetimi mutlaka bir yoğun bakım ünitesinde sürdürülmelidir.
UYARI
- İlk IM epinefrin ve sıvı resüsitasyonuna yanıt vermeyen çocuklar, IV epinefrin infüzyonu ile tedavi edilmelidir.
- Bebeklerde ve çocuklarda IV epinefrin boluslarının kullanımından kaçınılmalıdır, çünkü bu yaklaşımın güvenliliği ve etkinliğine ilişkin veriler yetersiz olup, dozlama tam olarak belirlenmemiştir.
KAYNAKLAR
- https://www.uptodate.com/contents/anaphylaxis-emergency-treatment
- https://www.aid.org.tr/hastaliklar/alerji-ve-bagisiklik-sistemi-hastaliklari/anafilaksi/
