Travma hastalarında hava yolu yönetimi, yaşam kurtarıcı ilk adımlardan biridir. Masif dış kanama kontrolünden hemen sonra değerlendirilen hava yolu, yeterli oksijenasyon ve ventilasyonun sağlanması için kritik öneme sahiptir. Yanlış veya gecikmiş girişimler ölümcül sonuçlara yol açabilir. Hava yolu başarısızlıkları, önlenebilir travma ölümlerinin % 8–15’inden sorumludur.
TEMEL İLKELER VE ANATOMİ
Hava yolu yönetimi bir spektrum olarak değerlendirilir:
Temel manevralar → Üst hava yolu aygıtları → Subglottik yöntemler (entübasyon ve cerrahi hava yolları).
Anatomi ve Fizyoloji:
Hava yolu; nazofarenks, orofarenks, larenks, trakea ve bronşiyal dalları içerir. Travma bakımında üç ana işlevi vardır:
- Oksijenasyon – Akciğerlere oksijenli hava sağlamak (Önceliklidir).
- Ventilasyon – Karbondioksiti uzaklaştırmak.
- Koruma – Akciğerleri aspirasyona karşı korumak.
DEĞERLENDİRME VE ZOR HAVAYOLU
| Değerlendirme Basamağı | Havayolu Yönetimi Endikasyonları |
|---|---|
| Airway (Havayolu) | • Kısmi veya tam havayolu obstrüksiyonu • Beklenen veya gelişmekte olan havayolu obstrüksiyonu (direkt travma, kanama, yanıklar) |
| Breathing (Solunum) | • Solunum yetmezliği ile seyreden ciddi göğüs travması • Pnömotoraks dışlandıktan sonra yüksek akım oksijene rağmen SpO₂ < %90 • Hemen geri döndürülebilir bir neden olmaksızın hipoventilasyona bağlı hiperkapni |
| Circulation (Dolaşım) | • Şoka bağlı bilinç durumunda bozulma |
| Disability (Nörolojik) | • GKS ≤ 8 olan ciddi travmatik beyin hasarı |
| Exposure (Maruziyet) | • Yüksek yüzey alanlı yanıklar |
Zor Havayolu Faktörleri (LEMON)
Her travma hastası potansiyel zor hava yolu kabul edilmelidir.
Mallampati Skoru
MÜDAHALELER VE TEDAVİ
Temel Manevralar
- Pozisyon: Bilinci kapalı hastalarda lateral pozisyon aspirasyon riskini azaltır.
- Aspirasyon: Orofarenksin temizlenmesi için rijit aspirasyon kateterleri kullanılır.
- Çene İtme (Jaw Thrust): Mandibulayı öne doğru kaydırarak üst hava yolunun açılmasını sağlar.
Üst Hava Yolu Aygıtları
- OPA/NPA: Orofarengeal airway (OPA) ve nazofarengeal airway (NPA). Kafa tabanı kırığı varlığında NPA uygulanmamalıdır.
- LMA (Laringeal Maske Airway): Kısa sürede yerleştirilebilir ve güvenilir bir geçici hava yolu sağlar.
HIZLI SERİ ENTÜBASYON (RSI)
Travma hastalarında kesin hava yolu sağlamak gerektiğinde en sık tercih edilen yöntemdir.
RSI İlaçları ve Dozları
| RSI (Hızlı Ardışık Entübasyon) İlaçları ve Olası Dozlar | ||
|---|---|---|
| İlaç | Doz | Yorum |
| Sedatif ve Anestezik Ajanlar | ||
| Ketamin (RSI) | 0.5–2 mg/kg | Hipotansiyonu ve şoku kötüleştirebilir |
| Etomidat (RSI) | 0.2–0.3 mg/kg | Hemodinamik stabilite sağlar |
| Propofol (RSI) | Deneyimli klinisyen belirler | Şokta doz %90’a kadar azaltılabilir |
| Nöromüsküler Bloke Edici İlaçlar | ||
| Roküronyum | 0.6–1.2 mg/kg | Spontan havayolu korunamaz |
| Süksinilkolin | 1 mg/kg | Hiperkalemi riski vardır |
Bougie ve Şekillendirilebilir Stilet
CERRAHİ HAVA YOLU (KRİKOTİROTOMİ)
Eğer hasta entübe edilemiyor ve ventile edilemiyorsa, cerrahi hava yolu açılması tek seçenektir. Krikotirotomi bu durumda hayat kurtarıcıdır.
PEDİATRİK HASTALAR
Pediatrik havayolunda, yönetimi etkileyen önemli anatomik ve fizyolojik farklılıklar vardır:
- Tüm havayolu yapıları daha küçüktür (Daha küçük ekipman gerekir).
- Baş, gövdeye oranla daha büyüktür (Omuz altına destek gerekir).
- Dil ve epiglot büyüktür, larenks daha anterior yerleşimlidir.
- Krikoid kıkırdak en dar kısımdır (Bebeklerde).
- Hızlı hipoksemi riski yüksektir.
Pratik Notlar:
- Tüp Çapı (mm): yaş / 4 + 3.5
- Kaflı tüpler güvenle kullanılabilir.
- İlaç dozları kilo bazlıdır.
ENTÜBASYON SONRASI YÖNETİM
Entübasyon tamamlandıktan sonra tüp pozisyonu sürekli kontrol edilmeli, ETCO₂ ile doğrulanmalı, akciğer sesleri ve göğüs hareketleri izlenmelidir.
DOPE Mnemonik (Klinik Kötüleşme Durumunda):
| D | Displacement: Tüpün yer değiştirmesi. |
| O | Obstruction: Tıkanıklık (Mukus, kıvrılma). |
| P | Pneumothorax: Pnömotoraks gelişimi. |
| E | Equipment Failure: Ekipman arızası. |
İLGİLİ YAZI
https://www.acilcalisanlari.com/advanced-trauma-life-support-atls-11-bolumler.html
