Saha Olay Yeri Yönetimi

Saha olay yeri yönetimi ; toplumdaki birey ya da bireylerin, bedenen veya ruhen, kazaya uğraması veya hastalanması halinde, tıbbın gerektirdiği bilgi ve becerilerle ilk yardım ve acil bakım hizmetlerini olay yerinde profesyonelce uygulama, hasta, yaralı ya da kazazedenin sağlık merkezlerine ulaştırılmasını sağlayana kadar ki süreçte ilk aşamadır. Bu süreçi sağlık sistemleri içerisinde vazgeçilmez olan hastane öncesi acil sağlık hizmetlerini genel olarak paramedik ve acil tıp teknisyeni ekipleri yapar.

Geçtiğimiz aylarda yaşanan, bir başka kazaya müdahale etmek için olay yerinde bulunan sağlık personellerinin de içinde bulunduğu vatandaşlarımızın trajik bir şekilde ikinci bir kazaya kurban gitmesi hepimizi derinden etkiledi. Olay yeri yönetiminin ve güvenliğinin ne kadar önemli olduğu bir kez daha bize hissettirdi. Bu yazıyı oluştururken kaybettiğimiz vatandaşlarımızı ve sağlık personellerimizi rahmetle anıyoruz.

Devletin temel görevi toplumun ve halkının can ve mal güvenliğini sağlamaktır. Devletler bu görevi diğer unsurlarla beraber acil yardım hizmetlerini sunarak veya sunulmasını sağlayarak yerine getirir. Doğa koşullarında bilinen veya bilinmeyen sebeplerden dolayı çeşitli afetler ve olaylar meydana gelmektedir. Günümüzde teknolojinin ilerleyişine bağlı olarak yaşanılan afetlerde azalma beklense de artışlar olduğu görülmektedir. Bu durum çeşitli ve büyük kazalar, büyük patlamalar, yangınlar, sel felaketleri, terör saldırıları vb. gibi büyük olaylarda maruz kalan kişilerin sayısının artmasından kaynaklanmaktadır.

Acil Yardım Sistemleri

Yaşanılan olaylarda insanların can ve mal kaybını önleme ve en aza indirgeme çalışmaları yapılır.  Bunun için Acil Yardım Sistemleri kurulmuştur. Acil Yardım Sistemleri 3 ana başlık altında toplanmıştır.

• Emniyet Güçleri
• Arama – Kurtarma Birlikleri
• Acil Sağlık Hizmetleri

Acil Sağlık Hizmetleri

Olay Yeri Yönetim İlkeleri

• Doğru Bilgi
• Etkin Güvenlik
• Yeterli İletişim
• Uygun Triaj
  1-Vaka Triajı
  2-Müdahale Triajı
  3-Nakil Triajı
• Zamanında Nakil
• Risk Kontrol

Olay Yeri Yönetim Ekibi

Olay Yeri Yöneticisi:  Olayın tum yonetsel sorumlusudur. Tercihen olayın başından sonuna kadar olay yerinde ve Mobil Komuta Kontrol Merkezinde gorevi surdurmelidir. Gorevini 112 KKM ile iletişim halinde gercekleştirir.

Haberleşme Sorumlusu: Olay yerindeki tum ambulanslar ve sağlık ekipleri ile Olay Yeri Yonetim Merkezi ve 112 KKM arasındaki iletişimin sağlanmasından sorumludur. Gorevini Mobil Komuta Kontrol Merkezinde gercekleştirir.

Lojistik ve Alan Sorumlusu: Olay yerinde gorevli tum sağlık ekiplerinin lojistik ihtiyaclarının sağlanması, sağlık cadırlarının kurulması ve malzemelerin depolanması, dağıtılması ve olay yeri sağlık alanının tumunun duzeninin sağlanmasından sorumludur.

Triaj Sorumlusu: Olay yeri sağlık alanının, olay yerine en yakın guvenli bolgede triaj alanının oluşturulmasından ve olay yerinden gelen tum hastaların triajından sorumludur. Triaj işlemi, acık havada yapılabileceği gibi kapalı bir alanda da yapılabilir.

Sevk Sorumlusu: Olay yeri tedavi alanında tedavileri yapılan hastaların, tedavi sorumlusunun talepleri doğrultusunda ve 112 KKM’nin bilgisi ile hastanelere sevki ile ambulans toplanma alanındaki düzen ve işleyişten sorumludur.

Tedavi Sorumlusu: Hastaların triaj sonrasında triaj koduna uygun bir alanda tedavilerine başlanmalıdır. Bu alanlardaki (kırmızı, sarı, yeşil) tum hastaların ilk tedavilerinin yapılmasından ve sevk sorumlusu ile işbirliğinden sorumludur.

Olay Yeri Sağlık Hizmet Alanları

Olay yerinde acil sağlık hizmetinin düzenli ve etkin verilmesi için oluşturulması gereken hizmet alanında ise bazı unsurlardan bahsedilebilir.
Olay yeri yönetim merkezi: Olay yerine güvenli bir mesafede ve tüm sağlık ekiplerini koordine edecek bir bölgede kurulan Mobil Komuta Kontrol Merkezi’dir. Bu merkez uygun bir araç olabileceği gibi bir çadır veya konteyner da olabilir.
Triaj alanı: Olay yeri sağlık alanının olay yerine en yakın bölgesinde kurulan alandır. Hastaların sınıflandırıldığı ve triaj kartlarının takıldığı yerdir.

Tedavi alanı: Triaj alanının hemen yakınında yaralıların ilk tedavilerinin yapıldığı ve sevk onceliklerinin belirlendiği yerdir. Bu alan tercihen bir cadır, konteyner veya uygun bir kapalı alan olabilir. Hastalar, bu alan icerisinde triaj koduna uygun olarak toplanmalıdır.

Hasta sevk alanı: Tedavi alanından gonderilen hastaların uygun hastanelere nakledilmek uzere ambulansa alındığı, kara ve hava ambulanslarının ulaşımına uygun yerlerdir. Kara ambulansları icin bu alanın giriş ve cıkış noktaları ile ambulans manevra alanları işaretlenmeli, helikopter ambulans icininiş alanı guvenliği sağlanmalıdır.

Ambulans toplanma alanı: Olay yerine gelen ambulansların sevk alanına çağırılmadan önce düzenli ve göreve hazır şekilde bekletildiği yerdir.

Lojistik alanı: Olay yerindeki tum ekiplerin gereksinimi olan her turlu malzemeyi temin eden barındıran, dağıtan ve karşılayan sevk alanına yakın, her turlu ulaşıma uygun yerdir. Bu alanda malzemenin cinsine gore uygun cadır, konteyner veya kapalı alanlar oluşturulabilir.
Geçici morg alanı: Triaj alanından gelen olulerin ve vucut parcalarının toplandığı yerdir. Gozden uzak ve mumkunse kapalı bir alandır. Cok sayıda ölünün bulunduğu, uzun sureli olaylarda bu alanın tercihen en yakın yerde bulunan soğuk hava depoları veya alana getirilen soğuk hava konteynerleri ile duzenlenmesi gerekir.

Rehabilitasyon Alanı: Özellikle büyük çağlı olaylarda etkilenen çalışanların normal hayatlarına dönüşlerini kolaylaştırmak için kurulur. Uzun suren olaylarda, olay yerinin en gerisinde kurulan ve Çalışan personelin rehabilite edildiği, dinlendirildiği alandır. Bu alanın yerleşim yerinin olayın kötü etkilerinden uzak ve güvenli bir yerde kurulması önem taşımaktadır.

Olay Yeri Çalışma Alanları

Büyük çaplı olaylarda olayı bir bütün olarak yönetebilmek icin üç düzeyde hazırlık, planlanma ve mudahale yapılması gerekmektedir. Bunlar dıştan içe doğru halkalar veya üstten alta doğru seviyeler ile gösterilebilir.
Operasyonel Düzey Alanı: Bu düzeyde olaya müdahale eden arama ve kurtarma, sağlık ekipleri ve olaya özel ekipler bulunur. Bu alana sadece kişisel güvenlik kıyafetleri olan görevliler girebilir.
Taktiksel Düzey Alanı : Bu düzeyde öncelikler doğrultusunda olay yeri ile ilgili ve olay yerinin koordinasyonu ile ilgili kararlar alınır. Olay yeri açısından olay yeri yönetim merkezi, triaj ve tedavi alanları, lojistik alan, ambulans toplanma ve sevk alanları bu düzeyde yer alır.
Stratejik Düzey Alanı: Bu düzeyde genel strateji, hedefler, öncelikler, destek ile ilgili kararlar alınır. Valilik Kriz Merkezi, İl Sağlık Müdürlüğü Kriz Masası, İl Ambulans Servisi, 112 KKM ve çevredeki hastaneler bu düzeydedir.

Özetleyecek olursak, karşılaştığımız vakanın büyüklüğü ne olursa olsun olay ve olay yerinin iyi tanımlanması, mümkün olduğunca hızlı şekilde ilgili kurumları bilgilendirme ve olay yerinde görev dağılımına riayet edilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu yolla karşılaşacağımız durumlarda hasta yararına ve etkin işleyişe maksimum katkı sağlamamız mümkün olabilecektir.

Olay Yeri Yönetimi

Acil sağlık hizmetlerinin, acil yardım sistemleri içerisindeki görevi hastalanma ve yaralanma durumunda kişilere erken dönemde gerekli acil tıbbi tedavinin sunulmasını sağlamaktır. Özellikle hastane öncesi acil sağlık hizmetleri olay yerinde gerekli tıbbi tedavinin düzenlenmesi için en uygun şartları oluşturmaya çalışmalıdır. Olay yeri yönetimi için belirlenen tanımlar;

• Olay: Acil sağlık hizmeti gereksinimi duyulan çoklu yaralanma ve hastalanma durumlarıdır. Örnekler: Çok kişinin etkilendiği besin zehirlenmesi, çoklu yaralanma ile karşılaştığımız bir trafik  kazası yada onlarca kişiyi ilgilendiren bir su baskını olabilir.
• Olay Yeri: Olayın gerçekleştiği yerdir. Örnek: Besin zehirlenmesinin olduğu bir yatılı okul veya işyeri,  trafik kazasının gerçekleştiği otoban, su baskınında etkilenen dağ yamacına kurulu bir kasabanın tamamı olabilir.
• Olay Yeri Yönetimi: Olayı ve şartlarını değerlendirerek olaydan etkilenenlere en kısa surede ve etkin hizmet vermeye yönelik acil sağlık hizmeti organizasyonudur.
• Olay Yeri Yöneticisi: Bir olay sonucu ortaya çıkan acil tıbbi tedavi ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak, sağlık ekiplerinin, malzemelerin, araçların etkili ve verimli kullanımını organize eden, diğer kurumların olay yeri yöneticileri ile birlikte çalışan ve olay yerini sağlık açısından yöneten yetkili kişidir.

 Olay yeri yönetimi, olayın oluş biçimine, büyüklüğüne ve sahip olunan imkanlara bağlı olarak oluşturulmalıdır. Olayın büyüklüğü ve suresi arttıkça daha büyük bir olay yeri yönetim ekibine ihtiyaç duyulacaktır. Olay yeri yönetimi bir organizasyondur ve ekip çalışması sonucu oluşur. Olayın şekline ve büyüklüğüne göre olay yeri yakınında oluşturulacak “Olay Yeri Sağlık Alanı”nı kurmak, organize etmek ve yönetmek üzere “Olay Yeri Yonetim Ekibi” oluşturulur.

     Meydana gelen olay, büyük çaplı, yaralı sayısı fazla ve olayın sonuçlanması uzun sürecek ise olay yeri yöneticisinin bir ekip ile çalışması ve gerekli sağlık hizmet alanlarının oluşturulması gerekmektedir. Büyük çaplı olaylarda başlangıçta 112 KKM’nin olay yerine sağlık ekibi ulaşıncaya kadar olan sürede olay yeri yöneticiliği, ve olay yerine ilk ulaşan sağlık ekibinin ekip liderinin olay yeri yöneticiliğini üstlenmesi kuralı değişmez. Bu yüzden Acil sağlık hizmetlerinde görevli personelin tamamının olay yeri yönetimini gerçekleştirebilecek düzeyde eğitim almış ve tatbikatlarla bilgilerini tutuma dönüştürmüş olmaları önemlidir. Ancak bu tur durumlar anlaşılır anlaşılmaz olay yeri yönetimi konusunda deneyimi olan bir sağlık yöneticisinin Sağlık Bakanlığı ya da İl Sağlık Müdürlüğü tarafından olay yerine görevlendirilmesi uygun olacaktır. Olay yeri yöneticisi olarak görevlendirilen kişi, olay yerine giderek olay yeri yöneticiliğini devralır, olayın büyüklüğü, etki alanı ve müdahale suresi gibi etkenleri dikkate alarak olay yeri yönetim ekibini oluşturur.

Triaj Renk Kodları
Acil (immediate)	Kırmızı	Müdahale edilmediği takdirde hayati riski olan, acil bakım verildiğinde kurtarılabilecek olan hastalardan oluşan gruptur. Bu gruptaki hastaların öncelikli olarak sevk edilmesi ve acil tedavisinin sağlanması gerekir.
Geciktirilebilir Acil (Delayed)	Sarı	Tıbbi müdahale gereken ancak kırmızı kodlu yaralıların sevki sürerken beklemesi halinde hayati risk taşımayan hastalardır. Olayda kırmızı kod yoksa ilk bu gruptaki hastaların acil bakımı ve sevki sağlanır
Acil değil (Minör)	Yeşil	Kendi başına yürüyebilen,hafif yaralanmaları olan,acil tıbbi bakıma ihtiyacı olmayan hasta grubudur. Bu kategoriye girenlere acil sağlık hizmeti verilmez ya da en son sırada tedaviye ve gözleme alınır.
Ölü (Deceased)	Siyah	Kesin ölüm bulguları olan veya olayın büyüklüğüne göre müdahale edilmesine rağmen kurtarılamayacak olan hastalardır. Siyah kodlu olan hastalara acil bakım verilmez veya tüm hastaların acil bakımı bittikten sonra müdahale edilir. Özellikle kitlesel olaylarda eldeki imkanlar yaşayabilecek yaralılar için kullanılmalıdır.

 

Gereksinimlere göre bu ekip daraltılıp, genişletilebilir. Ekip daraltıldığında ekip üyeleri birden fazla görevin sorumluluğunu üzerlerine alırken, ekip genişletildiğinde sorumluların yanında olay yerindeki görevleri paylaşan personel, ekibe eklenir.

Olay yeri yöneticisinin değerlendirmesi ve dikkat etmesi gereken durumlar başlıca şunlardır;

• Olayın biçimi: Olay yeri; olayın özelliği , gelişebilecek tehlikeler , adli deliller, olayın üzerinden geçen zaman açısından değerlendirilir.
• Hasta ve yaralıların durumu ve sayısı: Hasta veya yaralı sayısı ile acil tıbbi bakım önceliklerinin belirlenmesi yani TRİAJ gerektirir.
• Çevre şartlarının değerlendirilmesi: Olay yerindeki hava şartları, ısı açısından iklim özellikleri, aydınlatma açısından gündüz ya da gece oluşu , rüzgarın yönü , hasta ya da yaralı naklini sağlama açısından yol durumu, haberleşme açısından coğrafi konumu dikkate alınmalıdır.
• Personel ve ekipman imkanları: Olayın niteliğine, hasta veya yaralı sayısına göre; personel ve ekipman yeterliliği , çevrede bulunan imkanlar ve insan gücü değerlendirilir.

Ülkemizde acil sağlık hizmetleri açısından başlangıçta olay yeri yönetimini, komuta kontrol merkezindeki danışman hekim yapar. Olay yerine ilk ulaşan ambulans ekibinin sorumlusu, olay yerindeki tüm sağlık ekiplerinin yönetimini, olay yerine yönetici gelene kadar üstlenir. Olay yeri yöneticisi; sağlık hizmetlerini planlar, yürütülmesini sağlar, triaj yapar ve yetkililere bilgi verir.

Olay Yeri Değerlendirilmesinin Amaçları

• İkincil kazaları önlemek: Acil yardım hizmetini sunan tüm çalışanların, hasta veya yaralıların, çevrede bulunan diğer kişilerin can güvenliğini sağlamak açısından önemlidir.
• Çıkarma ve kurtarma çalışmalarını kolaylaştırmak: Kurtarma çalışması yürüten ekiplerin işlerini kolaylaştırmak, yaralıların güvenli bir şekilde çıkarılmasını sağlamak gerekir.
• İlk yardım ve acil bakım çalışmalarını kolaylaştırmak: Acil tıbbi bakım, güvenlik içinde, herhangi bir tehlike unsuru olmadan yapılmalıdır.
• Maddi kayıpları önlemek: Özellikle endüstri alanındaki kazalarda olay yeri güvenliğinin sağlanması, maddi kayıpları azaltır.
• Adli delilleri korumak: Acil duruma ihtiyaç duyulan olaylar genellikle adli özellik taşır.

Yönetim Aşamaları

Olay yeri yönetiminde aksaklığa engel olmak için yapılan çalışmalara değinecek olursak 5 konu başlığı altında toplayabiliriz. Bunlar:

1. Alarm ve Reaksiyon Aşaması
2. Operasyon Aşaması
3. Toplanma ve Terk Aşaması
4. Değerlendirme Aşaması
5. Eğitim ve Tatbikat Aşaması

1. İlk olarak Alarm ve Reaksiyon Aşaması:

Bu aşamada aklımıza gelen ilk durum; Komuta Kontrol Merkezi’ne düşen ilk çağrı ve bu çağrıya istinaden olayı değerlendirerek etkin müdahalenin yapılabilmesi için gerekli işlemleri gerçekleştirmek ve bu işlemi sürdürmektir. Acil sağlık hizmeti gereksinimi doğrultusunda olay bildirimi ile başlayan alarm ve reaksiyon aşamasında; olay yeri yönetimi 112 KKM’nin sorumluluğundadır. Olay yerine sağlık ekibi ulaştıktan sonra olay yeri yönetimini, bu ekibin ekip sorumlusu üstlenir ve yürütür.
112 KKM olay yeri yönetimi sırasında;
-Olayı doğrular,
-Olay hakkında ayrıntılı bilgi edinir.
Burada olay yeri hakkında ayrıntılı bilgi almak önemlidir. Komuta Kontrol Merkezi (KKM); Olay yeri güvenliğini ve ikinci bir olayın olma ihtimalini düşünmelidir. Etkilenen bölge hakkında bilgi edinmek ve kişi sayısını bilmek de yine önemlidir. Etkilenen bölge belirlenirse olay yerine yönlendirilecek sağlık ekiplerine bu bilgi verilerek sıcak alana girmemeleri söylenebilir. Yine kişi sayısı öğrenilmeye çalışılır ve buna göre olay yerine yeterli sayıda ekip yönlendirilerek etkin sağlık hizmeti sunma ilkesini tamamlamaya çalışır. Yine etkilenen bölgeye kolay ulaşılabilecek ulaşım yolları hakkında ayrıntılı bilgi almaya çalışır. Bu alınan bilgi sayesinde bölgeye daha hızlı kolay ve güvenli bir şekilde ulaşılmasını sağlar.
-KKM Olayın özelliğine göre acil sağlık ekipleri dışında gereksinimleri belirleyerek duruma özgü diğer kurum ve kuruluşlar ile iletişime geçer. Eğer değerlendirilen olay bir yangın ise itfaiye ile, KBRN vakası ise UMKE ve AFAD ile iletişime geçer. Olay yerinde çalışabilecek işbirlikçi kurum ve kuruluşlar duruma özgü olmakla beraber emniyet ekipleri, askeri ekipler vb. de olabilir.
-KKM olan olay ile ilgili Üst yöneticilere oluşan bilgi verir.
-Olay ile ilgili kayıtları tutarak ilgili birimler olan İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi ve Sağlık Bakanlığı Sağlık Afet Koordinasyon Merkezi’ne iletir.
Komuta Kontrol Merkezinde bu işleyiş yürütülürken Acil Sağlık Ekipleri Olay yerine ulaşır olay yeri yönetimini devralır ve 2.aşama olan operasyon aşaması aktif hale gelir.

2. Operasyon Aşaması:

Operasyon aşamasında 112 KKM tarafından görevlendirilerek olay yerine ulaşan ilk ekibin olay yeri yönetiminin aksamaması için yerine getirmesi zorunlu durumlar:

•  Olay yeri güvenliğinin değerlendirilmesi,
• Olaya yol açan mekanizmanın değerlendirilmesi,
• Hasta sayısının saptanması,
•  Triaj ve tedavi,
• Olayda ek kaynak gereksiniminin saptanması.

İlk olarak Olay Yeri Güvenliğini Değerlendirilmesi:

Olay yerinde olay yeri güvenliğinin değerlendirilmesi ve gerekli güvenlik tedbirlerinin alınması her zaman olduğu gibi öncelikli yaklaşım olmalıdır. Ortamda çalışmayı etkileyen koşullardan en önemlisi tehlike varlığıdır.
Örneğin; Yangın alanında öncelikli tehlikeler; ısı, duman, gazlar, patlama, çökme ve parça düşmesidir. Burada olay yeri yöneticisi tarafından olay yeri güvenliği iyi değerlendirerek sıcak alana girilmesini engellemelidir. Bu olayların bir çoğu adli vaka olacağından dolayı adli vakalara yaklaşım açısından da dikkat edilmelidir.

Dikkat edilmesi gereken durumlardan konuşacak olursak;
• Olay yeri müdahale sırasında bozulduysa olay yerinin ilk hali ve olay yerinde yapılan çalışmalar hakkında olay yeri inceleme ekiplerine bilgi verilmelidir.
• Tıbbi zorunluluk dışında, ateşli silah kullanılan olaylarda şahsın el ve bilekleri temizlenmemeli, temizlenme zorunluluğu oluşmuşsa temizlemede kullanılan pamuk, spanç gibi malzemeler korunarak emniyet görevlilerine teslim edilmek üzere poşete konularak muhafaza edilmelidir.
• Şahsın uzerindeki elbisede bulunan çekirdek giriş deliğinin olduğu bölge kesilmemeli ve yırtılmamalıdır.
• Hastaneye nakledilen yaralının elbisesi müdahale esnasında çıkarılmışsa bir muhafaza icine yani konarak (poşet, kağıt torba) hastane polisine teslim edilmelidir.
• Yaralı şahıslar taşınırken üzerlerinde (ceplerinde) kıymetli eşya, para veya çek senet gibi malzeme ve evraklara, ayrıca suç aleti olabilecek delillere dikkat edilerek delil özelliğinin korunmasına özen gösterilmelidir.
• Ölen şahısların durumu ile ilgili şüpheli olum olup olmadığı kesinleşmeden ölen şahsın yakınlarına veya üçüncü kişilere bilgi verilerek diyaloğa girilmemelidir.
• Olay yerinde rasgele hareket edilmemeli, delil kirlenmesi ve yok olmasına meydan vermemek için olay yerinde çok hareket edilmemeli, zorunlu tıbbi müdahale dışında ortam korunmalı ve olay yeri işaretlenerek giriş çıkışların ve müdahalenin daha az delil bulunan alandan yapılmasına dikkat edilmelidir .
• Tıbbi müdahale bittikten sonra tıbbi atık ve malzemeler ortamdan uzaklaştırılmalı, olay yerinde mudahale eden ekibe ait malzeme ve yanlışlıkla delil olarak değerlendirilebilecek materyal bırakılmamalıdır.
Olay yerinin güvenliğini değerlendirdikten sonra olaya yol açan mekanizmayı da değerlendirmeliyiz.

Olaya yol açan mekanizmanın değerlendirilmesi:

Olay yerinde tıbbi yardımı etkileyecek önemli ipuçları elde edilebilir. Buradaki en önemli unsur, toplam hasta sayısının belirlenmesidir. Örneğin, kaza sırasında sürüklenen araçtan bazı yaralılar dışarı fırlayabilir ve ilk anda fark edilmeyebilir. Araçtaki darbe izleri
yanında, kan ve doku izleri toplam yaralı sayısı ve yaralıların durumunun ağırlığı hakkında fikir verebilir. Bir çok olayda ilk anda anlaşılamasa da acil durumların nedenleri arasında ihmal veya kasıt yer almaktadır. Bu nedenle tüm olaylarda ihmal veya kasıt olabileceği, yani adli boyutu da dikkate alınmalıdır. Kişi haklarının korunabilmesinin, ortamdan sağlanacak delillere bağlı olduğu unutulmamalıdır ve buna göre davranılmalıdır. Olaya yol açan mekanizmayı değerlendirdikten sonra Hasta ve yaralı sayısını saptamalıyız.

Hasta ve yaralı sayısını saptaması:

Olaydan etkilenmiş hastaların sayısını belirlerken, olay yerine sevk edilecek personel ve araç sayısını da belirleyeceğinden ilk andan itibaren bu sayının doğru bir şekilde saptanmasına ihtiyaç vardır. Özellikle çok sayıda hastanın olduğu durumlarda farklı alanlardan gelen hasta sayılarının olay yeri yöneticisinde toplanması ve bu bilgilerin tekrar doğrulanmasında yarar vardır. Mükerrer sayılar, doğruluğu şüpheli bilgiler yanlış planlamalara sebep olabilir. Bilgi kirliliği oluşmaması açısından olay yerindeki hasta sayısı, olay yeri yöneticisi tarafından tespit edilerek doğrulanmalı, olay yerinde bulunan emniyet birimlerinin yöneticileri ile hemfikir olunarak 112 KKM veya üst yöneticilere iletilmelidir. Eğer çeşitli nedenlerle olay yerindeki hasta sayısı o an için tespit edilememişse olay yerinde bulunan diğer ekiplerin yöneticileri ile birlikte belirlenen tahmini bir sayı verilebilir.

Triaj ve tedavi:

Hasta ve yaralıların sayısını belirlerken triaj ve tedavi organizasyonunu yapmalıyız. Hastaların yaralanma ciddiyetlerine göre sınıflandırılması ve tedavi önceliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılan triaj, seçme ve ayırma anlamına gelir. Çok sayıda yaralının geniş bir alana dağıldığı durumlarda alan ikiye veya üçe bölünerek birden fazla ekiple bu işlem yapılabilir. Triajı yapılan hastalar tedavi ekipleri tarafından triaj kodlarına uygun güvenli alanlara taşınmalı ve ambulans ile nakilleri yapılana kadar gerekli tıbbi tedavileri bu alanda yapılmalıdır. Günümüzde olay yerinde hızlı triaj ve tedavi icin triaj kartları yerine bileğe takılan renkli şeritler, tedavi çadırları yerine triaj koduna uygun renkte yere serilen dayanıklı yer örtüleri kullanılmaktadır.
Olay yerinde tıbbi stabilizasyonu sağlanan hastalar kayıt altına alındıktan sonra, triaj kodundaki aciliyet derecesine ve tıbbi durumuna uygun kara veya hava ambulansı ile hastanelere hızla nakledilmelidir.

Olayda ek kaynak gereksiniminin saptanması:

Olay yerine girildiği andan itibaren gerekli olacak ek kaynak gereksinimlerini saptamalıyız. Ek sağlık personeline, ambulans ve ekipmana, sağlık ekipleri yanında polis, itfaiye, arama kurtarma ekiplerine gereksinim olup olmadığının değerlendirilmesi gereklidir. Ek kaynak gereksinimi varsa bu işlem, olay yerine ulaşan ilk sağlık ekibi sorumlusu tarafından yapılmalıdır. 112 KKM bu bilgiye göre olay yerine en yakın ambulans ekiplerini olay ile ilgili bilgilendirerek bölgeye sevk eder. Gerekli polis, itfaiye ve arama kurtarma ekipleri için de ilgili merkezlere bilgi vererek talepleri iletir.

Örneğin karayolu üzerinde oluşan birden fazla yaralının olduğu bir olaya müdahale için görevlendirilen sağlık ekibi, olay yerine ulaştığı zaman ilk aşamada kişisel koruyucu giysi ve malzemelerini kullanacak, ambulansı olay yerine en yakın güvenli bir yere park edecek, emniyet birimleri yoksa yol güvenliğini sağlamak üzere işaretleme yapacak, ikinci aşamada olayın nasıl meydana geldiğini ve olaydan etkilenenlerin sayısını öğrenmeye çalışacak, üçüncü aşamada yaralıların tıbbi önceliği için triaj işlemine başlayacak, son aşamada da ek kaynak gereksinimini belirleyerek 112 KKM’den talep edecektir.

12 KKM tarafından görevlendirilen ilk sağlık ekibi olay yerine ulaşınca ekip lideri daha yetkili bir yönetici gelene kadar olay yeri yöneticiliğini üstlenir. Genellikle yönetim sürekliliğinde aksamalara yol açmamak için, olay yeri yöneticiliğini üstlenmiş kişinin olay sonuna kadar yöneticiliğinin devam etmesi esastır. Ancak afet gibi özellikli durumlarda veya olay yeri yöneticiliğini üstlenen personelin yeterli deneyiminin olmadığı durumlarda olay yeri yöneticiliğini deneyimli bir kişi devralabilir.

Olay yerine ulaşan ilk sağlık ekibinden sonra olay yerine gelecek bütün sağlık ekipleri olay yeri yöneticisinin direktifleri doğrultusunda hareket ederler. Olay yeri yöneticisinin izni olmadan olay yeri içine girip triaj işlemi, acil tıbbi tedavi veya ambulansla nakil işlemlerini yapamazlar. Bu tur iş ve işlemlerin görev dağılımını olay yeri yöneticisi yapar. Olay yeri yönetiminde kaosa, dolayısıyla önlenebilir olum ve sakatlıklara neden olabilen en büyük hata, olay yerine ulaşan ilk ambulansın yaralı bir hastayı alıp olay yerinden uzaklaşmasıdır. Bu nedenle olay yeri yönetimi icin temel ilke, “olay yerine ilk ulaşanın olay yerinden en son ayrılacağı” ilkesidir.
Az önce sağlıkçı bir olay yeri yoneticisinden beklenen olağan görev akışı belirttik. Ancak çoğu zaman bu akış kesintiye uğrar. Çünkü güvenlik, itfaiye, arama kurtarma gibi farklı birimlerin bir arada çalışması ve farklı calışma alışkanlıkları koordinasyon sorunlarına yol açabilir. Yine olayla ilgili yeterince açık olmayan ilk bilgilere göre hareket eden 112 KKM ve görevli sağlık ekipleri her zaman olay yerinde sürprizlerle karşılaşabilirler. Bu yüzden olay yeri yöneticisinin olay yerinde görev akışını bozabilecek durumlar karşısında çözüm üretecek bilgi ve deneyiminin olması gerekir.

Olay Yeri Yöneticisinin Görev Akışını Sıklıkla Aksatan Durumlar ve Bu Durumlarda Olay Yeri Yöneticisi Tarafından Alınması Gereken Önlemler:

1. 112 KKM tarafından kendisine bildirilen olayla karşılaşılan olay arasında farklılık var ise olay yerine ulaşan sağlık ekibi durumu derhal 112 KKM’ye bildirmelidir.
2. 112 KKM olayla ilgili ambulans görevlendirmesi yanında güvenliği sağlamak üzere emniyet birimlerine de haber verir. Olay yerine ulaşıldığında emniyet birimleri henüz ulaşmamış ise ve olay yerine ulaşan ilk ambulansın sorumlusu, olay yerinin güvenli olmadığını düşünüyorsa, 112 KKM’ni bilgilendirerek müdahaleyi emniyet birimleri gelip gerekli önlemleri alıncaya kadar ertelemelidir. Bu durumda ambulans, olay yerini görecek ancak riskle karşılaştığında olay yerinden uzaklaşabilmesine olanak verecek bir konum ve mesafede tutulmalıdır.
3. Başta trafik kazaları olmak üzere sağlık ekibi ile emniyet biriminin birlikte çalışmasını gerektiren durumlarda;
   * Trafik Kazalarında: emniyet birimleri olay yerine henüz ulaşmamışlarsa ve olay yerinde trafik guvenliği dışında bir guvenlik açığı bulunmuyorsa, guvenlik ekipleri gelinceye kadar olay yeri güvenliği sağlanmalıdır. Olay yeri yöneticisi güvenlik birimlerinin olay yerine ulaşmadıkları bilgisini 112 KKM’ye iletmelidir.
   * Ambulans trafik guvenliğini aksatmayacak şekilde tepe lambaları ve flaşörleri açık biçimde olay yerinde bekletilerek olası ek kazalara karşı önlem alınır. Olay trafik kazası ise kazaya uygun mesafede ve yerde park edilmesi onemlidir. Olay yerinde polis veya itfaiye aracının varlığına göre ambulansın park edilmesi gerekmektedir.
   * Açık şerit olan bir yolda, tehlikeli madde taşımayan ve sıkışmasız çoklu trafik kazası olduğunda; olay yerine polis, itfaiye yada diğer kurumlardan önce ulaştıysanız, kaza alanından 2 ambulans boyu arka tarafta ve aynı şeritte olacak şekilde park edilerek bloklama yapmalısınız. Kazayı belli edecek koniler ambulansın arkasına yerleştirilmelidir. Ambulansın arkasına yerleştirilmesi gereken konileri, hız limitinin yarısı kadar metre oluçak mesafede yerleştirmeliyiz. Koniler arasındaki mesafe en fazla 25 metre olmalıdır. Yerleştirilecek koniler, akan trafiği boş olan şerite yönlendirecek şekilde yerleştirilmelidir.
   * Açık şerit olmayan bir yolda, tehlikeli madde taşımayan ve sıkışmasız çoklu trafik kazası olduğunda; ambulans kazanın olduğu bölümden giriş yapılmışsa kaza alanından 2 ambulans boyu arka tarafa park edilerek bloklama yapmalısınız. Kazayı belli edecek koniler ambulansın arkasına yerleştirilmelidir. Ambulansın arkasına yerleştirilmesi gereken konileri, hız limitinin yarısı kadar metre olucak mesafede yerleştirmeliyiz. Koniler arasındaki mesafe en fazla 25 metre olmalıdır. Yerleştirilecek koniler, tüm şeritleri kapatıcak şekilde yerleştirilmelidir.
   * Eğer kazaya ters yönden ulaştıysak, önce ambulansı sağda şerite almalıyız daha sonra da ambulansı güvenli şekilde sol şeride alarak park etmeliyiz. Ambulansımız tek şeridi kapatmalıdır. Ambulansın arkasına yerleştirimesi gereken konileri , hız limitinin yarısı kadar metre olucak mesafede yerleştirmeliyiz. Koniler arasındaki mesafe en fazla 25 metre olmalıdır.
   * Çoklu, sıkışmalı yada sıkışmasız trafik kazalarında, kazaya karışan araçlar tehlikeli madde taşımıyor ise;
   – Ambulans ekibi ilk ekip olarak gelip konuşlandıktan sonra araçta müdahale edebilmek icin kontak kapatılır, el freni çekilir, can güvenliği sorunu yoksa triaja başlanır.
   – Eğer olay yerine emniyet ve itfaiye gelmiş ise güvenlik tedbirlerini almak, araca müdahale edilebilecek güvenli ortamı sağlamak bu ekiplerin görevidir. İtfaiye ve sağlık ekibi aynı anda geldi ise olay yeri güvenliğinin sağlanması itfaiyenin görevidir.
   * Tehlikeli madde taşıyan sıkışmalı yada sıkışmasız çoklu trafik kazalarında; yönetim AFAD ekipleri tarafından yapılır. Acil sağlık ekipleri AFAD’ın belirlediği soğuk alanda beklerler.
   – Olay yerinin güvenli hale getirilmesi icin gerekirse ışık, lobut ve benzeri malzemeler ve işaretlemeler kullanılmalı, güvenlik bandı ile olay yeri alanı çevrilmelidir. Kaza alanı incelenmeli ve guvenlik sorununa yol açabilecek durumlar tespit edilerek 112 KKM’den ek yardım istenmelidir.

3. Toplanma ve Terk Aşamasına: 

 Olay yerindeki hastalara tıbbi müdahalenin yapılması nakillerinin gerçekleştirilmesi ve olay yerindeki sağlık tehditlerinin ortadan kalkması sonrasında yani olayın sonlanması ile toplanma ve olay yerini terk aşamasına geçmeliyiz.

 Olay yeri yöneticisi, 112 KKM’nin gerekli izni vermesinden sonra olayda görevli sağlık ekiplerinin tamamının olay yerinden ayrılmalarını sağlar. Bu ekiplerin ayrılışından sonra olay yerinde herhangi bir araç, gereç ve malzeme bırakıp bırakmadığını kontrol eder. Bu aşamadan sonra olay yerinde birlikte görev yapılan emniyet ve diğer ekipleri bilgilendirerek olay yerinden ayrılır.

4. Olayı Değerlendirme Aşaması: 

Bu aşama özellikle afetler ve sık karşılaşılmayan acil durumlar için önemlidir. Olay sonrasında olayda görev alan yönetim ekibi ve diğer ekipler değerlendirme toplantısında bir araya gelerek görüşlerini paylaşırlar. Gerekli görüldüğü takdirde, olayda görev alan ekiplerle geri bildirim toplantıları düzenlenerek ya da yaşanan sorunlar yazılı olarak istenerek, edinilen deneyimler kalıcı hale getirilebilir. Bunun yanında olayda görev alan personelin psikolojik etkilenme olasılıkları dikkate alınarak gerektiğinde psikolojik destek sağlanmalıdır.

5. Eğitim ve Tatbikat Aşaması:

Değerlendirme toplantısı sonuç ve önerileri dikkate alınarak, benzer olaylara yaklaşım planlarında düzeltmeler yapılmalıdır. Yapılan düzeltmeler doğrultusunda da hazırlık ve eğitim çalışmaları yapılmalıdır. Gerçek olaylardan ve yaşanılan deneyimlerden yararlanılarak düzenlenen eğitim ve tatbikatlar, yapılan hazırlıkların gözden geçirilmesi, verilen eğitimlerin sınanması ve uygulamaların pekiştirilmesi icn gereklidir. Ayrıca tatbikatların personel arası iletişimi ve motivasyonu arttırıcı ikincil yararları da vardır.

 

• Güleç M. A ve ark.; Temel Modül Kitabı, Ankara Sağlık Müdürlüğü, 2012
• Sofuoğlu M. T, Erol R. O., Topaçoğlu H.; Ambulans Ekipleri Standardizasyonu, Acil Ambulans Hekimleri Derneği Yayınları, Neşa Ofset, 2009
• Sofuoğlu M. T., Gökçen S.; Olay Yeri yönetimi, Acil Hekimliği Sertifika Programı Temel Eğitim Kitabı, Sağlık Bakanlığı Yayınları,
  Koza Basımevi, 2008
• Özşahin A., İnan F., Sofuoğlu T.; Olay Yeri Değerlendirilmesi ve Hasta Nakli, TRK Travma Resüsitasyon Kursu Kitabı, Ulusal Acil Travma Derneği Yayınları, Logos Yayıncılık, 2006
• SAĞLIK ÇALIŞANLARI TEMEL EĞİTİM KİTABI Katılımcı Rehberi – ANKARA 2015 ISBN: 978-975-590-588-4 Sağlık Bakanlığı Yayın No: 952

Erişkin Temel Yaşam Desteği