Acil serviste travma sonrası gelişen nörolojik defisitler, hızlı tanı ve doğru yönetim gerektiren kritik durumlardır. Santral kord sendromu, özellikle yaşlı hastalarda servikal hiperekstansiyon travmaları sonrası görülebilen, üst ekstremitelerde alt ekstremitelere göre daha belirgin güç kaybı ile seyreden ve sık atlanabilen bir inkomplet omurilik yaralanması tablosudur. Klinik bulguların değişkenliği ve santral sinir sistemi patolojileriyle karışabilmesi nedeniyle, acil çalışanlarının bu sendromu erken tanıması; uygun görüntüleme, immobilizasyon ve zamanında uzman yönlendirmesi açısından büyük önem taşır.
ETİYOLOJİ
Santral kord sendromu, inkomplet omurilik yaralanması olup en sık servikal omurganın hiperekstansiyon travması sonrası gelişir. Bu travma, omuriliğin sıkışmasına (impingement) yol açar. Önerilen temel mekanizma; hiperekstansiyon sırasında omuriliğin ön taraftan kemik çıkıntılar (osteofitler) veya intervertebral disk materyali, arka taraftan ise ligamentum flavum tarafından eş zamanlı olarak sıkıştırılmasıdır.
Daha nadir görülen diğer nedenler arasında servikal spondiloz, atlantoaksiyal instabilite, tethered cord (gergin omurilik), osteoporoz ve spinal artropatiler yer alır.
EPİDEMİYOLOJİ
Santral kord sendromu (SKS), en sık görülen klinik omurilik sendromudur. Çoğunlukla erkekleri etkiler ve bimodal bir dağılım gösterir:
- Genç hastalarda: Genellikle düşmeler veya motorlu araç kazaları (yüksek enerjili travma).
- Yaşlı hastalarda: Sıklıkla servikal hiperekstansiyon travması ve altta yatan omurga hastalıkları (osteoartrit, spondiloz) zemininde gelişir.
PATOFİZYOLOJİ
Fizik muayene bulguları, esas olarak spinotalamik ve kortikospinal traktların basıya uğramasından kaynaklanır. Kortikospinal trakt içinde somatotopik organizasyon şöyledir:
- Üst ekstremite lifleri: Daha medialde (içte) yerleşir.
- Alt ekstremite lifleri: Daha lateralde (dışta) yerleşir.
- Sakral segmentler: En lateral kısımdadır.
Servikal omurilikte santral bir hasar veya ödem oluştuğunda, medialdeki lifler daha fazla etkilendiği için kollar bacaklardan daha fazla güçsüzleşir. Güncel çalışmalarda santral gri cevherin görece korunduğu, buna karşılık lateral kortikospinal traktlarda beyaz cevher aksonal hasarının ön planda olduğu gösterilmiştir.
ÖYKÜ VE FİZİK MUAYENE
Santral kord sendromu olan hastaların çoğu ileri yaşta olup, genellikle boynun hiperekstansiyona girdiği bir düşme sonrası semptomlarla başvurur.
Klinik Bulgular:
- Motor: Üst ekstremitelerde (özellikle ellerde) alt ekstremitelere kıyasla orantısız derecede belirgin güç kaybı.
- Duyu: Lezyon seviyesinin altında değişken duyu kusurları. Tipik olarak üst sırt ve kollarda pelerin tarzında (cape-like) ağrı ve ısı duyusu kaybı.
- Mesane: Üriner retansiyon sık görülür.
- Sakral Sparing: Perianal duyu ve rektal tonus genellikle korunur.
Acil İpucu: Üst ekstremitelerde belirgin, alt ekstremitelerde görece korunmuş güç kaybı + pelerin tarzı duyu kusuru + servikal travma öyküsü, santral kord sendromunu düşündürmelidir.
RADYOLOJİK DEĞERLENDİRME
- Bilgisayarlı Tomografi (BT): İlk basamak görüntülemedir. Kemik yapıyı ve kırıkları hızlıca değerlendirir.
- Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG): Altın standarttır. Omurilik ödemi, kontüzyon, disk basısı ve ligaman hasarını gösterir. Omurilik içinde T2 ağırlıklı serilerde hiperintens sinyal artışı (ödem) tipiktir.
ACİL SERVİS YAKLAŞIMI VE TEDAVİ
1. İlk Stabilizasyon
- Servikal İmmobilizasyon: Şüphe anında başlanmalı ve sürdürülmelidir.
- Hemodinamik Stabilite: Hipotansiyondan kaçınılmalıdır (Omurilik perfüzyonunu korumak için Hedef MAP 85–90 mmHg).
- Oksijenizasyon: Normoksemi sağlanmalıdır.
2. Medikal Tedavi
- Kortikosteroidler (Metilprednizolon): Rutin kullanımı önerilmemektedir ve tartışmalıdır. Güncel kılavuzlar rutin kullanımı desteklemez.
- Ağrı kontrolü sağlanmalı ve mesane retansiyonu varsa sonda takılmalıdır.
3. Cerrahi vs Konservatif Yaklaşım
- Acil Cerrahi Endikasyonları: İlerleyici nörolojik defisit, instabilite, belirgin bası.
- Stabil Hastalar: Genellikle konservatif izlem veya elektif cerrahi planlanır. Karar Nöroşirürji/Ortopedi ile verilir.
AYIRICI TANI
- Cruciate Paralizi (Bell’s Cruciate Paralysis): Servikomedüller bileşke yaralanmasıdır. Üst ekstremitelerde güçsüzlük varken alt ekstremiteler korunur.
- Servikal Sinir Kökü Avulsiyonu: Genellikle tek taraflı ve yüksek enerjili travma ile oluşur.
- Brakiyal Pleksus Yaralanmaları.
PROGNOZ
Prognoz genelde iyidir, hastaların çoğunda nörolojik düzelme görülür. Genç hastalar daha iyi toparlar.
İyileşme Sırası:
- Önce alt ekstremiteler (yürüme) düzelir.
- Sonra mesane fonksiyonları döner.
- En son üst ekstremiteler ve el ince motor becerileri düzelir (Kalıcı kısıtlılık en sık ellerde kalır).
KOMPLİKASYONLAR
- Otonomik Disrefleksi: T6 üzeri yaralanmalarda görülen, hipertansiyon ve bradikardi ile seyreden acil durum.
- Nörojenik mesane ve İdrar yolu enfeksiyonları.
- Basınç yaraları.
- Spastisite ve Kronik ağrı.
PODCAST
(Podcast linki buraya eklenecek)
SORU
Bu hastada aşağıdakilerden hangisinin gelişmiş olması en olasıdır?
KAYNAKLAR
İLGİLİ YAZI
