Bu İçerik Sadece Aboneler İçindir
Veba, belki de insanlık tarihindeki en önemli bakteriyel patojenlerden biri olan Yersinia pestis tarafından oluşturulur. Tedavi edilmediğinde, aşırı yüksek ölüm oranlarına sahip salgınlar ve pandemiler şeklinde görülür. Büyük salgınların ve bu patojenle enfekte olanların ölümünün önlenmesi için erken tedavi ve önlem almak hayati önem taşır.
Veba, binlerce yıldır insanları etkileyen zoonotik bir enfeksiyondur. İnsanlarda, vebanın birincil sendromları şunlardır: bubonik, septisemik ve pnömonik. Bu sendromların tümü, gram-negatif bir basil olan Yersinia pestis enfeksiyonundan kaynaklanır. Y. pestis‘in tipik yaşam döngüsü, bir böcek vektöründe başlayarak genellikle kemirgenler veya diğer vahşi hayvanlar gibi memeli bir konağa aktarılmasıyla devam eder. İnsanlar ise yalnızca rastlantısal konak olarak etkilenir.
Buna rağmen, Y. pestis, insanlık tarihinde belki de en önemli mikroplardan biri olarak kabul edilir. Bu bakteri, belgelenmiş üç pandemiye neden olmuştur; bunlardan biri olan 14. yüzyılda Avrupa’daki “Kara Veba”, nüfusun %30‘una kadar ölümle sonuçlanmıştır.
ETİYOLOJİ
Vebanın çeşitli klinik tabloları, enterobakteri ailesinden Yersinia pestis adlı tek bir bakteriden kaynaklanır. Bu bakteri, kemirgenlerde enzoonotik bir şekilde bulunur ve böcekler ana vektör olarak görev yapar.
- Konaklar: Rattus rattus (evcil siyah sıçan) ve Rattus norvegicus (kanalizasyon sıçanı) en yaygın konaklardır.
- Vektör: Xenopsylla cheopis (oryantal sıçan piresi) en yaygın ve etkili vektördür.
İnsanlar, genellikle enfekte bir pirenin ısırmasıyla bakteriyi alırlar, ancak hastalık birçok farklı şekilde bulaşabilir. Enfekte hayvan dokusunun açık deri lezyonlarıyla doğrudan teması, aerosolize bakterilerin solunması, enfekte hayvanların tüketimi ve insandan insana bulaş yoluyla oluşan veba vakaları belgelenmiştir.
PATOFİZYOLOJİ
Yersinia pestis klasik olarak enzoonotik kemirgenden pire vektörüne geçer. Pirelerin gastrointestinal traktusunda bir tıkanıklık oluşturan bu bakteri, pirelerin daha sık beslenmesine ve her ısırıkta Y. pestis‘i konağa geri kusmasına neden olur.
Konağa girdikten sonra Y. pestis, bağışıklık sisteminden kaçınmak için birçok mekanizmaya sahiptir ve genellikle makrofajlar içinde çoğalmak üzere lenf düğümlerine taşınır. Makrofajlardan serbest kaldıktan sonra, bakterinin yol açtığı pro-inflamatuar yanıt, klinik semptomlara neden olur. Lenf düğümlerinin patofizyolojik etkilenmesi nedeniyle, Y. pestis enfeksiyonlarının %80-95’i, bubonik veba olarak bilinen süpüratif adenit şeklinde ortaya çıkar.
KLİNİK FORMLAR
1. Bubonik Veba
Enfeksiyonun insanlarda en yaygın görülen şeklidir. Pire ısırığı ve 2 ila 8 günlük bir inkübasyon süreciyle başlar.
- Başlangıç: Ani başlayan ateş, titreme, baş ağrısı ve genel halsizlik.
- Bubo Gelişimi: Genellikle kasık bölgesindeki (inguinal) lenf düğümlerinde şiddetli ağrı ve şişlik olarak başlar. Bubo, fluktuasyon göstermeyen, üzeri sıcak ve ağrılı bir kitle halindedir.
- Sistemik Bulgular: Taşikardi, hipotansiyon ve şok gelişebilir.
2. Septisemik Veba
Bubonik vebaya benzer semptomlarla seyreder ancak lenfadenopati (bubo) olmaksızın, doğrudan kan dolaşımı enfeksiyonu, hipotansiyon ve şok ile karakterizedir.
3. Pnömonik Veba
Enfeksiyonun birincil veya ikincil formu olarak ortaya çıkabilir.
- Sekonder: Bubonik vebadan hematojen yayılım ile gelişir.
- Primer: Enfekte hastadan damlacık yoluyla bulaş ile gelişir.
- Semptomlar: Yüksek ateş, öksürük, göğüs ağrısı ve hemoptizi. Hızla solunum yetmezliğine ilerler.
TANI
Veba şüphesi olan her hasta, enfeksiyon riski ortadan kalkana kadar izolasyonda tutulmalıdır. Tanı için yüksek klinik şüphe gereklidir.
Tanısal İpuçları:
- Endemik bölgelerde kemirgen teması sonrası ateş.
- Açıklanamayan adenit (bubo) ile birlikte ateş ve hipotansiyon.
- Pnömoni ve kanlı balgam ile başvuran hastada gram-negatif basillerin tespiti.
Laboratuvar:
- Tam Kan Sayımı: Lökositoz (>20.000/mm³) ve trombositopeni.
- Yayma ve Kültür: Lenf düğümü aspiratı (bubo), kan veya balgam örneğinde Gram negatif basillerin (Y. pestis) görülmesi ve üretilmesi.
- Hızlı Testler: F1 antijen testleri (endemik bölgelerde).
AYIRICI TANI
- Bubonik Veba: Tularemi, kedi tırmığı hastalığı, lenfadenit (bakteriyel/viral), lenfoma.
- Pnömonik Veba: Ağır pnömoni (bakteriyel/viral), tüberküloz, pulmoner emboli.
- Septisemik Veba: Sepsis, septik şok, meningokoksemi.
TEDAVİ
Etkili tedavinin temel taşı, enfeksiyonun hızlı ilerlemesi nedeniyle erken antibiyotik uygulamasıdır. Tedavi klinik şüpheye dayanarak hemen başlatılmalıdır.
Antibiyotik Tedavisi:
- Aminoglikozidler (Birincil Tedavi): Streptomisin veya Gentamisin.
- Alternatifler: Doksisiklin, Tetrasiklin (7-14 gün).
- Florokinolonlar: Levofloksasin (FDA onaylı), Siprofloksasin.
- Menenjit Varlığında: Kloramfenikol (kan-beyin bariyerini iyi geçer).
PROGNOZ
- Bubonik Veba: Tedavisiz mortalite %50-90. Erken tedavi ile %5-15.
- Septisemik Veba: Tedavisiz mortalite %22 civarında.
- Pnömonik Veba: Tedavisiz neredeyse %100 ölümcül. Tedavi ilk 24 saatte başlanmalıdır.
KOMPLİKASYONLAR
- Septik şok
- Menenjit
- Sekonder pnömonik veba
- Farenjit
- Çoklu organ yetmezliği
- Ölüm
ÖNLEME VE KORUNMA
Veba bildirimi zorunlu bir hastalıktır.
- İzolasyon: Pnömonik veba şüphesinde damlacık izolasyonu (ilk 48 saat).
- Profilaksi: Yakın temaslılar (2 metreden yakın) için Doksisiklin veya Siprofloksasin ile koruyucu tedavi.
- Kişisel Korunma: Endemik bölgelerde pire ve kemirgenlerden korunma (koruyucu giysi, böcek ilacı).
KAYNAKLAR
İLGİLİ YAZI
