Hemopoetik Sistem (Kan Yapıcı Sistem)
Hemopoetik sistem, vücutta kan hücrelerinin üretiminden, gelişiminden ve olgunlaşmasından sorumlu olan sistemdir. Bu sistem, hematopoiezis adı verilen bir süreçle, kan hücrelerini sürekli olarak yeniler. Ana yapı taşları ve süreçler aşağıdaki gibidir:
1. Hemopoetik Organlar
a. Kemik İliği
- Kan hücrelerinin üretildiği ana organ.
- Kırmızı kemik iliği, özellikle çocuklarda tüm kemiklerde aktifken, yetişkinlerde pelvis, sternum, kaburgalar ve uzun kemiklerin uçlarında bulunur.
- Tüm kan hücrelerinin kökeni olan hematopoietik kök hücreler burada yer alır.
b. Dalak
- Eski veya hasarlı kırmızı kan hücrelerinin yıkımından sorumludur.
- Bağışıklık sistemi hücrelerinin aktivasyonuna katkı sağlar.
c. Karaciğer
- Fetüs döneminde kan hücrelerinin üretiminde önemli rol oynar.
- Kanın pıhtılaşması için gerekli olan faktörlerin üretiminden sorumludur.
d. Lenf Düğümleri
- Lenfositlerin olgunlaştığı ve bağışıklık yanıtının düzenlendiği alanlardır.
e. Timus
- T lenfositlerin olgunlaştığı yerdir.
- Çocuklukta aktifken, yaş ilerledikçe küçülür.
2. Kan Hücrelerinin Üretimi (Hematopoez)
a. Eritropoez
- Kırmızı kan hücrelerinin (eritrosit) üretimi.
- Eritropoietin hormonu (EPO), böbreklerden salgılanarak bu süreci uyarır.
- Görev: Oksijen taşıma.
b. Lökopoez
- Beyaz kan hücrelerinin (lökosit) üretimi.
- Granülositler (nötrofil, eozinofil, bazofil)
- Monositler
- Lenfositler (B ve T hücreleri)
- Görev: Bağışıklık sisteminin savunma işlevleri.
c. Trombopoez
- Trombositlerin (kan pulcukları) üretimi.
- Megakaryositlerden parçalanarak oluşur.
- Görev: Kan pıhtılaşmasını sağlama
3. Kan Hücrelerinin Yaşam Döngüsü
- Eritrositler: Yaklaşık 120 gün yaşar ve dalakta yıkılır.
- Lökositler: Türüne göre birkaç saatten birkaç yıla kadar değişir.
- Trombositler: Ortalama 7-10 gün yaşar.
2. Kan Hücrelerinin Üretimi (Hematopoez)
a. Eritropoez
- Kırmızı kan hücrelerinin (eritrosit) üretimi.
- Eritropoietin hormonu (EPO), böbreklerden salgılanarak bu süreci uyarır.
- Görev: Oksijen taşıma.
b. Lökopoez
- Beyaz kan hücrelerinin (lökosit) üretimi.
- Granülositler (nötrofil, eozinofil, bazofil)
- Monositler
- Lenfositler (B ve T hücreleri)
- Görev: Bağışıklık sisteminin savunma işlevleri.
c. Trombopoez
- Trombositlerin (kan pulcukları) üretimi.
- Megakaryositlerden parçalanarak oluşur.
- Görev: Kan pıhtılaşmasını sağlama.
3. Kan Hücrelerinin Yaşam Döngüsü
- Eritrositler: Yaklaşık 120 gün yaşar ve dalakta yıkılır.
- Lökositler: Türüne göre birkaç saatten birkaç yıla kadar değişir.
- Trombositler: Ortalama 7-10 gün yaşar.
4. Hemopoetik Sistemdeki Hastalıklar
a. Anemiler
- Kırmızı kan hücrelerinin veya hemoglobinin yetersizliği.
- Örnek: Demir eksikliği anemisi, megaloblastik anemi.
b. Lösemi
- Kemik iliğinde anormal beyaz kan hücrelerinin aşırı üretimi.
c. Aplastik Anemi
- Kemik iliğinin yeterli kan hücresi üretememesi.
d. Lenfoma
- Lenfositlerin kanserleşmesi.
e. Trombositopeni
- Trombosit sayısının düşük olması
5. Tanı ve Değerlendirme
- Tam Kan Sayımı (CBC): Kan hücrelerinin sayı ve oranlarını değerlendirir.
- Kemik İliği Biyopsisi: Hemopoetik organların sağlığını incelemek için kullanılır.
- Kan Yayması: Hücrelerin mikroskopik incelemesi yapılır.
Hemopoetik Kök Hücrelerin Temel Özellikleri
- Kendi Kendini Yenileme (Self-renewal):
- HSC’ler bölünerek kendilerinin birebir kopyalarını oluşturabilir ve yaşam boyunca popülasyonlarını sürdürebilirler.
- Çok Yönlülük (Multipotency):
- HSC’ler, tüm kan hücresi hatlarına dönüşme yeteneğine sahiptir:
- Miyeloid hat: Kırmızı kan hücreleri (eritrositler), trombositler, granülositler (nötrofiller, eozinofiller, bazofiller), monositler, makrofajlar ve dendritik hücreler.
- Lenfoid hat: T hücreleri, B hücreleri ve doğal öldürücü (NK) hücreler.
- HSC’ler, tüm kan hücresi hatlarına dönüşme yeteneğine sahiptir:
- Dinlenme ve Aktivasyon:
- HSC’lerin çoğu dinlenme (uyku/dormansi) durumundadır, ancak gerektiğinde aktive olarak bölünmeye ve farklılaşmaya başlarlar.
- Kemik İliği Mikroskobik Nişlerinde Bulunma:
- HSC’ler, kemik iliğindeki mikroortamda (niş) yer alır ve burada çevresel sinyallerle kontrol edilirler.
Hemopoetik Kök Hücrelerin Gelişim Aşamaları
HSC’ler, gelişim sürecinde iki ana hücre türüne farklılaşır:
- Miyeloid Progenitör Hücreler (CMP):
- Kırmızı kan hücreleri (eritrositler), trombositler ve granülositlerin geliştiği hat.
- Lenfoid Progenitör Hücreler (CLP):
- T hücreleri, B hücreleri ve NK hücrelerin geliştiği hat.
Hemopoetik Kök Hücreler (Hematopoietic Stem Cells – HSCs)
Hemopoetik kök hücreler (HSC’ler), tüm kan hücrelerinin üretiminden sorumlu olan çok yönlü (multipotent) kök hücrelerdir. Bu hücreler, hematopoez süreci ile kan hücrelerini sürekli yeniler. Yetişkinlerde esas olarak kemik iliğinde bulunurlar ancak dolaşımda ve bazı dokularda da az miktarda yer alabilirler.
Hemopoetik Kök Hücrelerin Temel Özellikleri
- Kendi Kendini Yenileme (Self-renewal):
- HSC’ler bölünerek kendilerinin birebir kopyalarını oluşturabilir ve yaşam boyunca popülasyonlarını sürdürebilirler.
- Çok Yönlülük (Multipotency):
- HSC’ler, tüm kan hücresi hatlarına dönüşme yeteneğine sahiptir:
- Miyeloid hat: Kırmızı kan hücreleri (eritrositler), trombositler, granülositler (nötrofiller, eozinofiller, bazofiller), monositler, makrofajlar ve dendritik hücreler.
- Lenfoid hat: T hücreleri, B hücreleri ve doğal öldürücü (NK) hücreler.
- HSC’ler, tüm kan hücresi hatlarına dönüşme yeteneğine sahiptir:
- Dinlenme ve Aktivasyon:
- HSC’lerin çoğu dinlenme (uyku/dormansi) durumundadır, ancak gerektiğinde aktive olarak bölünmeye ve farklılaşmaya başlarlar.
- Kemik İliği Mikroskobik Nişlerinde Bulunma:
- HSC’ler, kemik iliğindeki mikroortamda (niş) yer alır ve burada çevresel sinyallerle kontrol edilirler.
Hemopoetik Kök Hücrelerin Gelişim Aşamaları
HSC’ler, gelişim sürecinde iki ana hücre türüne farklılaşır:
- Miyeloid Progenitör Hücreler (CMP):
- Kırmızı kan hücreleri (eritrositler), trombositler ve granülositlerin geliştiği hat.
- Lenfoid Progenitör Hücreler (CLP):
- T hücreleri, B hücreleri ve NK hücrelerin geliştiği hat.
Hemopoetik Kök Hücrelerin Klinik Önemi
- Kemik İliği Nakli:
- Lösemi ve lenfoma gibi hastalıklarda, HSC’lerin sağlıklı donörlerden nakledilmesi, hastalıklı kan hücrelerinin yerini alır.
- Hematolojik Bozukluklar:
- HSC’lerin genetik mutasyonları veya işlev bozuklukları lösemi, aplastik anemi ve miyelodisplastik sendrom gibi hastalıklara yol açabilir.
- Kök Hücre Tedavileri:
- Araştırmalarda HSC’lerin kullanımı, kan hastalıkları ve bağışıklık sistemi bozukluklarının tedavisinde umut vaat eder.
Kaynak ve Lokalizasyon
- Embriyo: Fetüste ilk olarak vitellüs kesesi, daha sonra karaciğer ve dalakta bulunur.
- Doğum Sonrası ve Yetişkinlikte: Kemik iliği, esas hemopoetik organ olarak görev yapar.
- Küçük bir miktar HSC, periferik kanda ve göbek kordonu kanında da bulunur.
