Advanced Trauma Life Support (ATLS), travma hastalarının ilk değerlendirme ve yönetiminde dünyanın birçok ülkesinde kullanılan standartlaştırılmış bir eğitim programıdır. 11. Baskı, travma bakımına dair güncel bilimsel gelişmelerin ışığında hem içerik hem de eğitim yapısında önemli değişiklikler içermektedir. Bu yazıda, ATLS 11’de yer alan değişiklikleri detaylı ve sistematik şekilde sunacağız. Türkiye’de bu konuda ilk yayını yapmanın mutluluğunu yaşıyoruz. İlerleyen dönemde kılavuzda yer alan alt bölümleri sırayla ele alacağız.
xABCDE Yaklaşımı
ATLS 11’de ilk göze çarpan yenilenmiş önceliklendirme yaklaşımı.
ATLS’nin temel yaklaşımı olan ABCDE sıralaması, artık hayatı tehdit eden dış kanamaların önceliğini vurgulamak adına xABCDE olarak güncellenmiştir. Buradaki “x” (exsanguination), ölümcül dış kanamayı temsil eder ve özellikle savaş cerrahisi ve sivillerde travma sonrası hayatta kalımı artırdığı gösterilen hızlı kanama kontrolünün, havayolu yönetiminden bile önce ele alınması gerektiğini vurgular.
- Exsanguination: Ölümcül dış kanama
- Airway: Havayolu
- Breathing: Solunum
- Circulation: Dolaşım
- Disability: Nörolojik değerlendirme
- Exposure: Maruziyet ve çevre
| Adım | Başlık | Açıklama |
|---|---|---|
| x | eXsanguinating eXternal hemorrhage | Açık ekstremite yaralanmalarından ve diğer yaralardan masif kanama |
| A | Airway | Havayolu açıklığını sürdürmede yetersizlik (doğrudan yaralanma, mental durum değişikliği, şok nedeniyle) |
| B | Breathing | Doğrudan yaralanma veya şok nedeniyle oksijenasyon ve/veya ventilasyonun bozulması |
| C | Circulation | 1. Hemorajik, nörojenik, kardiyojenik veya diğer nedenlere bağlı şok varlığı 2. Kanamanın kontrolü 3. Son organ perfüzyonunun sağlanması ve sürdürülmesi |
| D | Disability | Santral sinir sistemi yaralanması • Travmatik beyin yaralanması • Spinal kord yaralanması |
| E | Exposure/Environment | 1. Hastanın mahremiyetini korurken gözden kaçabilecek yaralanmaların saptanması için tam maruziyet 2. Hipotermiyi önlemeye yönelik önlemler |
Eğitim Yaklaşımında Devrim: “Weave” Konsepti
Kılavuzun tüm bölümlerinde öne çıkan yeni eğitim konsepti ile ATLS 11, konuları klasik bölüm başlıklarından çıkararak daha gerçekçi ve klinik senaryo temelli bir yapı altında yeniden düzenlemiş. Bu yapıya Weave Konsepti adı veriliyor. Bu yaklaşımla; tıbbi, iletişimsel, sistemsel ve sosyal faktörler iç içe anlatılıyor. Konular birbirinden izole değil; gerçek hayattaki gibi hasta merkezli ve bağlam odaklı sunuluyor ve aşırı bilgi yükü (cognitive overload) engelleniyor.
Kılavuzun Yapısında Yenilenme
ATLS 10 versiyonunda parçalanmış şekilde yer alan yer alan konular ATLS 11 ile toparlanmış ve bütünsellik konseptine uygun hale getirilerek 3 ana bölüm halinde sunulmuş. Bu bölümlerde alt bölümler ile konuyu derinleştiriyor.
Bölüm I: Yaralanmış Hastanın Değerlendirilmesi, Yönetimi ve Resüsitasyonu
Bu bölümde ilk değerlendirme (birincil ve ikincil değerlendirme) ile ilgili konuları yer alıyor. xABCDE konuları her biri ayrı bir alt başlık olarak ayrıntılı şekilde ele alınmış. Ayrıca ekip işlevi, iletişim, termal yaralanmalar, özel hasta grupları, kas-iskelet sistemi travmaları ve hasta transferi de bu bölüme konulmuş.
“Alt başlıklarda neler var hızlıca değerlendirelim daha sonra ayrıntılı olarak sizlerle paylaşacağız. ”
- xABCDE artık yeni standart: ATLS algoritmasının başına “x” harfi eklendi. x, ölümcül dış kanamaları temsil ediyor. Yani kanamayı durdurmak, artık hava yolundan bile önce geliyor.
- Hava yolu yönetimi artık sadece tüp yerleştirmek değil; özellikle şokta olan hastada önce dolaşımı düzeltmeden ilaç vermemek gerektiği vurgulanıyor.
- Toraks travmaları, iki farklı başlığa bölündü:
- Solunum ve Ventilasyon Değerlendirme ve Yönetimi
- Toraks, Abdominopelvik ve Genitoüriner Travma (bu kısım Bölüm III’de ele alınıyor) Ağrı yönetimi özellikle toraks travmalarında öne çıkarılmış.
- Şok yönetimi, önceki içeriği koruyarak daha da derinleştirilmiş.
- Kafa ve spinal travmalar artık ayrı ayrı değil, birlikte ele alınıyor: “Nörolojik Değerlendirme ve Yönetim” başlığı altında sunuluyor.
- Hipotermi ve ısıya bağlı yaralanmalar, artık ek bilgi olarak değil, birincil değerlendirme sürecinin bir parçası: “Maruziyet ve Çevresel Tehditler” başlığı altında anlatılıyor.
- Takım dinamikleri ve iletişim, 10. baskıda eklerdeydi. Artık ana içeriğe alındı ve kapsamı genişletildi. Bu, ekip çalışmasının travma bakımındaki yeri açısından oldukça kıymetlendirilmiş ve bütün alt başlıklarda vurgulanmış.
- Yanık hastasında sıvı resüsitasyonu, Amerikan Yanık Derneği’nin kılavuzlarına uygun şekilde güncellendi.
- Geriatrik travma, “Yaşlı Hastalarda Travma” adıyla yeniden ele alındı. Artık yaşlı bireylerdeki kırılganlık ve fizyolojik farklılıklar daha fazla ön planda.
- Transfer sırasında iletişim, artık güncel bir mnemonikle destekleniyor: S-xABCDE-BAR
Bölüm II: Travma Sistemleri ve Hasta Merkezli Bakım
Bu bölümde, travma yönetiminin sadece hastanede değil, sistem düzeyinde nasıl ele alınması gerektiği anlatılıyor. Sosyal, iletişimsel ve organizasyonel yönlere odaklanılıyor.
Yeni ve güncellenen başlıklar:
- Travma sistemleri, ATLS’ye bu baskıyla ilk kez girdi. Travmanın sadece klinik değil, sistematik yönetimi ele alınıyor.
- Triyaj ve afet yönetimi, artık eklerden çıkarıldı ve bağımsız, geniş bir konu olarak sunuluyor.
- Yaralanma Önleme, kılavuzun yeni katkılarından ve gerçek bir kılavuzda yer alması gereken temel noktalardan olan bu başlık ilgi çekici.
- Travma Odaklı Bakım ve Sağlıkta Sosyal Belirleyiciler, burası acilçalışanları için oldukça önemli!
- Akut Ortamda Ciddi Haberlerin İletimi, özellikle ölüm, amputasyon gibi kötü haberlerin profesyonelce iletilmesi üzerine öneriler.
Bölüm III: Spesifik Yaralanmalar ve Yaralanma Tipleri- Özel Durumlar
Bu bölümde travma türlerine özgü değerlendirme ve müdahale süreçleri işleniyor.
- Toraks, abdominopelvik ve genitoüriner travmalar, daha önceki bölümlerden ayrıştırılarak daha net ve derinlemesine ele alınıyor.
- Penetran travma (delici-kesici yaralanmalar), bu baskıya yeni eklenen özel bir başlık olarak karşımıza çıkıyor. Savaş yaralanmaları ve yüksek kinetik enerjili travmalar gibi durumlar burada ele alınıyor.
- Göz yaralanmaları ile savaş ve zorlu ortamda travma yönetimi, artık ek bilgiler olarak değil, ana içerikte bağımsız bölümler halinde sunuluyor.
Sonuç
ATLS 11. Baskı, yalnızca tıbbi bilgileri güncellemekle kalmıyor, aynı zamanda travma yönetiminin sosyal, sistemsel ve insan merkezli yönlerini de ön plana çıkarıyor. Bu yeni yapı, hem öğreticilere hem de uygulayıcılara daha gerçekçi, etkili ve bütüncül bir travma yaklaşımı sunuyor.
