Senkop (bayılma) acil servis başvurularının%1-2’sini oluşturur. Bu hastaların etiyolojisinde basit refleks disfonksiyondan mortalite ile sonuçlanabilecek kardiyak sebeplere kadar oldukça çeşitli faktörler vardır. Ülkemizde senkop hastaları için kullanılan kesin algortima olmamasına rağmen çeşitli risk skorları değerlendirmede kullanılmaktadır. Oldukça eski bir risk skoru olmasına rağmen halen acil textbooklarında yer alan San Francisco Senkop kuralları ilk olarak 2004 yılında yayınlanmıştır.
San Francisco Senkop Kriterleri (San Francisco Syncope Rule), acil servise senkop şikayeti ile başvuran hastalarda kısa dönemde ciddi bir sonuç gelişme riskini öngörmek amacıyla geliştirilmiş bir klinik karar verme aracıdır. Bu kriterler, ilk olarak Dr. Jerome Quinn ve meslektaşları tarafından yapılan bir çalışma ile tıp literatürüne kazandırılmıştır.
San Francisco Senkop Kriterleri’nin temelini oluşturan ve ilk kez tanımlandığı orijinal çalışma, 2004 yılında “Annals of Emergency Medicine” dergisinde yayımlanmıştır. Bu prospektif kohort çalışmasında, araştırmacılar acil servise senkop ile başvuran hastaları inceleyerek, 7 gün içinde ölüm, miyokard enfarktüsü, aritmi, pulmoner emboli, inme, subaraknoid kanama, kan transfüzyonu gerektiren ciddi kanama veya tekrar acil servise başvuru gibi ciddi sonuçları öngören beş yüksek risk faktörü belirlemişlerdir.
San Francisco senkop kuralları hastaların 7 günlük ciddi advers olay öngörüsünü hedeflemektedir, %99 sensivite; %56 spesifiteye sahiptir.
RİSK FAKTÖRLERİ
San Francisco Senkop Kriterleri (CHESS)
Bu kriterler, kolay akılda kalması için İngilizce kelimelerin baş harflerinden oluşan “CHESS” kısaltmasıyla da bilinir:
- Congestive heart failure (Konjestif kalp yetmezliği öyküsü)
- Hematocrit < 30% (Hematokrit değerinin %30’dan düşük olması)
- Electrocardiogram abnormality (Anormal elektrokardiyogram bulgusu)
- Shortness of breath (Nefes darlığı şikayeti)
- Systolic blood pressure < 90 mmHg (Triage anında sistolik kan basıncının 90 mmHg’den düşük olması)
Bu kriterlerden herhangi birinin varlığı, hastanın kısa dönemde ciddi bir olumsuz olay yaşama riskinin yüksek olduğunu düşündürür ve genellikle hastaneye yatırılarak daha ileri tetkik ve gözlem yapılmasını gerektirir.
Risk kriterlerinden herhangi birisinin olmadığı durumlarda hastaların 7 gün içerisinde istenmeyen ciddi advers etki ile dönüş oranı %1,4 olarak hesaplanmıştır.
San Francisco senkop kriterlerinin oldukça kısa dönem mortalite ve morbidite öngörücüsü olarak kullanımı zayıf olsa da acil servislerde kullanımı kolay ve uygulanabilirliği yüksektir.
San Francisco Senkop Kriterleri (CHESS), acil servise senkop (bayılma) ile başvuran hastalarda kısa vadede (genellikle 7 ila 30 gün içinde) ciddi bir olumsuz olay gelişme riskini tahmin etmek için kullanılan bir risk sınıflandırma aracıdır.
Sizin de belirttiğiniz gibi, bu kuralın temel prensibi nettir: Listelediğiniz beş kriterden (Konjestif kalp yetmezliği, Hematokrit <%30, Anormal EKG, Nefes darlığı, Sistolik kan basıncı <90 mmHg) yalnızca birinin bile bulunması, hastayı YÜKSEK RİSKLİ kategorisine sokar.
Peki, kriterlerden biri varsa risk tam olarak nedir?
1. Riskin Tanımı: Ciddi Olumsuz Olaylar
Burada bahsedilen “risk”, basit bir tekrar bayılma olasılığı değil, potansiyel olarak yaşamı tehdit eden ciddi tıbbi durumların gelişme olasılığıdır. CHESS kriterlerinin tahmin etmeye çalıştığı “ciddi olumsuz olaylar” şunlardır:
- Ölüm
- Kardiyak Olaylar: Miyokard enfarktüsü (kalp krizi), hayatı tehdit eden aritmiler (ciddi ritim bozuklukları), acil kalp pili takılması gerekliliği.
- Pulmoner Emboli: Akciğer atardamarının pıhtı ile tıkanması.
- Nörolojik Olaylar: İnme (felç) veya beyin kanaması (örn. subaraknoid kanama).
- Ciddi Kanama: Acil kan transfüzyonu gerektirecek düzeyde kanama.
- Acil Müdahale Gerekliliği: Bayılmaya neden olan durumun tedavisi için acil bir prosedür veya ameliyat ihtiyacı.
2. Riskin Derecesi (Olasılık)
Kriterlerin varlığı riski önemli ölçüde artırır. Bunu sayılarla ifade etmek gerekirse:
- Eğer CHESS kriterlerinin hiçbiri yoksa (Düşük Risk): Hastanın kısa dönemde ciddi bir olay yaşama riski çok düşüktür (yaklaşık %1-2).
- Eğer CHESS kriterlerinden en az biri varsa (Yüksek Risk): Hastanın önümüzdeki 7-30 gün içinde yukarıda sayılan ciddi olumsuz olaylardan birini yaşama riski yaklaşık %15 ila %25 arasına yükselir.
Bu oran, tıp pratiğinde senkop sonrası kabul edilemeyecek kadar yüksek bir riski ifade eder.
3. Kuralın Amacı ve Güvenilirliği
San Francisco Senkop Kuralı’nın temel amacı, ciddi bir sorunu olan hastaları gözden kaçırmamaktır. Bu yüzden kural, çok yüksek bir duyarlılığa (sensitivite) sahip olacak şekilde tasarlanmıştır (Çalışmalarda %96-98 civarında).
- Yüksek Duyarlılık: Ciddi bir sonuç yaşayacak hastaların büyük çoğunluğunu tespit eder. Güvenlik önlemi olarak çok etkilidir.
- Düşük Özgüllük (Spesifite): Kuralın özgüllüğü daha düşüktür (%56 civarı). Bu, kriter pozitif çıkan hastaların yaklaşık %75-85’inin aslında kısa vadede ciddi bir olumsuz olay yaşamayacağı anlamına gelir. Ancak potansiyel sonuçlar ölümcül olabileceğinden, tıp pratiğinde güvenlik ön planda tutulur ve riski en aza indirmek esastır.
Özet ve Klinik Anlamı
CHESS kriterlerinden birinin dahi varlığı, bayılmanın altında yatan nedenin ciddi ve potansiyel olarak ölümcül olabileceğine dair güçlü bir uyarı işaretidir.
Bu durum, hastanın güvenli bir şekilde taburcu edilemeyeceğini gösterir ve genellikle acil olarak hastaneye yatırılmasını, kardiyak monitörizasyon ile gözlem altına alınmasını ve ileri tetkiklerin yapılmasını gerektirir.
SKORLAMA
KAYNAKLAR
- Quinn, J. V., Stiell, I. G., McDermott, D. A., Sellers, K. L., Kohn, M. A., & Wells, G. A. (2004). Derivation of the San Francisco Syncope Rule to predict patients with short-term serious outcomes. Annals of Emergency Medicine, 43(2), 224–23
- Quinn, J., McDermott, D., Stiell, I., Kohn, M., & Wells, G. (2006). Prospective validation of the San Francisco Syncope Rule to predict patients with serious outcomes. Annals of Emergency Medicine, 47(5), 448–454.
- https://reference.medscape.com/calculator/321/san-francisco-syncope-rule
