Bu İçerik Sadece Aboneler İçindir
Ayak bileği eklemi, vücudun en fazla ağırlığı taşıyan ve aynı zamanda en fazla yaralanmaya maruz kalan eklemlerden biridir. Özellikle düşük enerjili rotasyonel travmalar, ayak bileği yaralanmalarının başlıca nedenlerindendir. Bu yaralanmalar, gençlerde genellikle yüksek enerjili travmalarla meydana gelirken, yaşlılarda daha çok düşük enerjili travmalar sonucunda oluşur. Yaş, kemik kalitesi ve daha önce geçirilmiş ayak bileği kırığı öyküsü, bu tür yaralanmalar için önemli risk faktörleri arasında yer alır.
Ayak bileği yaralanmalarında kırıkların teşhisi için görüntüleme yöntemleri önemlidir. Kırıkların sınıflandırılması, yaralanma mekanizmasının anlaşılmasına, yaralanmanın anatomik olarak nerede gerçekleştiğinin belirlenmesine ve uygun tedavi sürecinin planlanmasına yardımcı olacaktır.
ANATOMİ
Ayak bileği eklemi menteşeli sinovyal eklemdir ve dorsifleksiyon ve plantar fleksiyon düzleminde hareket eder. Üç kemik arasındaki eklemden oluşur; distal tibia, distal fibula ve talus kemiği.
Ayak bileği eklemi üç malleoldan oluşur:
- Lateral malleol: Fibula’nın distal ucu.
- Medial malleol: Tibia’nın distal medial alt ucu.
- Posterior malleol: Tibia’nın distal posterior alt ucu (Posterior tibia astragaloid ligamanın yapıştığı fragment).
EPİDEMİYOLOJİ VE ETİYOLOJİ
Ayak bileği kırıkları, burkulma, darbe ve ezilme yaralanmaları, düşme, trafik kazaları veya spor aktiviteleri gibi bir çok travmaya bağlı gelişebilir.
- Kadınlarda: En yüksek insidans 75-84 yaşları arasındadır.
- Erkeklerde: En yüksek insidans 15-24 yaşları arasındadır.
- Sıklık: İzole uni-malleolar kırıklar (%70) en yaygındır. Bimalleolar (%20) ve Trimalleolar (%7) kırıklar daha az görülür.
SINIFLANDIRMA SİSTEMLERİ
Ayak bileği fraktürlerinde birçok sınıflandırma kullanılmaktadır. Acil serviste en çok Pott ve Danis-Weber sınıflandırmaları kullanılır.
1. Pott Sınıflaması (Anatomik)
Kırık sayısına göre yapılan sınıflandırmadır.
- Unimalleolar Kırıklar: Sadece bir malleol (Lateral veya Medial) kırılmıştır.
- Bimalleolar Kırıklar: İki malleol (Genellikle Medial ve Lateral) kırılmıştır.
- Trimalleolar Kırıklar: Üç malleol (Medial, Lateral ve Posterior) kırılmıştır. Stabilite en çok bu tipte bozulur.
2. Danis-Weber Sınıflaması (Radyolojik)
Fibula kırığının sindesmoz (tibia-fibula arasındaki bağ) seviyesine göre konumuna dayanır. Tedavi planı için en kullanışlı olanıdır.
| Tip A | Sindesmoz seviyesinin ALTINDA distal fibula transvers kırığı. Sindesmoz genellikle sağlamdır. (Supinasyon-Addüksiyon yaralanması) |
| Tip B | Sindesmoz SEVİYESİNDE distal fibula kırığı. Sindesmoz yaralanması olabilir veya olmayabilir. En sık görülen tiptir. (Supinasyon-Eversiyon yaralanması) |
| Tip C | Sindesmoz seviyesinin ÜSTÜNDE distal fibula kırığı. Sindesmoz daima yaralanmıştır ve instabildir. Medial malleol kırığı veya deltoid bağ yırtığı sıklıkla eşlik eder. (Pronasyon-Eversiyon yaralanması) |
3. Lauge-Hansen Sınıflaması (Mekanik)
Ayağın pozisyonuna ve travma anındaki kuvvetin yönüne dayanır. 4 ana gruba ayrılır:
- Supinasyon – Addüksiyon (SA)
- Supinasyon – Eksternal Rotasyon (SER): En sık görülen mekanizmadır (%40-75).
- Pronasyon – Abdüksiyon (PA)
- Pronasyon – Eksternal Rotasyon (PER)
KLİNİK DEĞERLENDİRME
Muayene Adımları:
- İnspeksiyon: Ödem, hematom, deformite ve cilt bütünlüğü (açık kırık varlığı) değerlendirilir.
- Palpasyon: Malleoller, fibula başı (Maisonneuve kırığı için) ve tüm bacak palpe edilmelidir. “Ottowa Ayak Bileği Kuralları”na göre hassasiyet noktaları kontrol edilir.
- Nörovasküler Muayene: Dorsalis pedis ve tibialis posterior nabızları, kapiller dolum ve duyu muayenesi mutlaka yapılmalı ve kayıt edilmelidir.
RADYOLOJİK DEĞERLENDİRME
Ayak bileği travmalarında standart olarak 3 yönlü grafi çekilmelidir:
- Ön-Arka (AP)
- Yan (Lateral)
- Mortis (AP grafide bacağın 15° iç rotasyonu): Eklem aralığını en iyi gösteren grafidir.
Radyolojik Kriterler:
- Medial Clear Space (İç Eklem Açıklığı): < 4 mm olmalıdır. >4 mm ise deltoid bağ yırtığı ve instabiliteyi gösterir.
- Tibiofibuler Açıklık: < 6 mm olmalıdır.
Eğer izole dış malleol kırıklarında deltoid bağ veya sindesmoz üzerinde hassasiyet varsa, bağ yaralanması araştırılması için stres grafisi çekilebilir.
ACİL SERVİS YAKLAŞIMI VE TEDAVİ
Tedavi kararı kırığın stabilitesine göre verilir.
1. Stabil Kırıklar (Cerrahi Dışı Tedavi)
- Tanım: Tek malleol kırığı (genellikle Tip A veya B’nin bir kısmı), medial clear space normal, sindesmoz sağlam.
- Tedavi:
- Ödem kontrolü (Elevasyon, Buz).
- Posterior atel (Kısa bacak ateli).
- Yük vermeme (Koltuk değneği).
- Poliklinik takibi.
2. Unstabil Kırıklar (Cerrahi Tedavi)
- Tanım: Bimalleolar, Trimalleolar, Weber Tip C, Sindesmoz yaralanması olanlar, Medial clear space > 4mm.
- Acil Servis Yönetimi:
- Redüksiyon: Kırık/çıkık varsa, sedoanaljezi altında acil kapalı redüksiyon yapılmalıdır. (Talus doğrultusunda traksiyon).
- Atelleme: “U” atel (Sugar-tong) veya Posterior atel ile immobilizasyon.
- Konsültasyon: Ortopedi ile görüşülerek cerrahi planlama.
Uyarı: Açık kırıklarda acil antibiyotik profilaksisi, tetanoz aşısı ve steril pansuman yapılmalı, en kısa sürede ortopediye haber verilmelidir.
KAYNAKLAR
- NCBI Bookshelf: Ankle Fractures
- Radiopaedia: Ankle Fracture Classifications
- Simon’s Emergency Orthopedics 7th Ed. Chapter: Ankle Fractures
İLGİLİ YAZI
https://www.acilcalisanlari.com/ayak-ve-ayak-bilegi-yaralanmalarina-acil-yaklasim.html
