Triaj işleminde en önemli nokta hastanın yaralanma ciddiyetinin saptanması ve prognoz hakkında ön bilgi edinilmesidir. Bu amaçla değişik skor sistemleri oluşturulmuştur. Tıptaki ilerlemelere paralel olarak geliştirilen ve yenilenen skor sistemlerinin başarısı basit, objektif, güvenilir ve hastaların yaralanma derecelerine göre en uygun ayrımı yapabilmeleri ile ölçülür. Ayrıca skor sistemleri, sağlık hizmetlerinde kalitenin artmasına; bilimsel çalışmalarda kıyaslamaların yapılması ve istatistiksel sonuçların elde edilmesine de olanak sağlar. Travma hastaların değerlendirilmesi için birçok fizyolojik ve anatomik skor sistemleri geliştirilmiştir. Skor sistemlerinin amacı hastaların doğru ve hızlı teşhis ve tedavilerini sağlamaktır
Efektif Travma Bakımı Efektif Triaj ile başlar!
Öncelikli tedavi gerektirecek hastaların ayrımını yapmayı hedefleyen bu skor sistemleri
- Fizyolojik kriterler
- Yaralanma mekanizması
- Anatomik kriterler; yaralanmanın tipi ve derecesi
- Yaş ve komorbid medikal durumlara
göre skorlama yapılabilir.
Fizyolojik Skorlamalar
- Glascow Coma Score (GCS): Glaskow Koma Skoru (GKS)
- Revised Trauma Score (RTS):Revize Travma Skoru
- Pediatric Trauma Score (PTS)
- Prehospital Index
- Trauma Triage Rule (TTR)
- Committee on Risk Assessment Methodology (CRAM)
Anatomik Skorlamalar:
- Abbreviated Injury Scale (AIS)
- Injury Severity Score (ISS)
- Trauma Score-Injury Severity Score (TRISS)
- New Injury Severity Score (NISS)
- Anatomik profile
Diğer:
*TISS, CARE, ASCOT
Glaskow koma skoru : Kullanımı yaygın olan bu skor, 1974 yılında Teasdole ve Jenneth tarafından geliştirilmiştir. Kafa travmalarının ciddiyetinin belirlenmesinde kullanılır. Hastalarda uyaranlara motor yanıt, sözlü yanıt ve gözlerin açılması gibi 3 fonksiyon değişik skorlarla değerlendirilir. En düşük skor 3, en yüksek skor 15’tir. Skorun 8 ve altında olması koma ya da ileri dereceli kafa travmasını, 9-12 arasında olması orta dereceli kafa travmasını, 13 ve üstünde olması hafif dereceli kafa travmasını düşündürür.
Online hesaplamak için tıklayınız
Travma skoru: Champion, travma sonrası erken ölümlerin santral sinir sistemi, kardiyovasküler sistem ve solunum sistemi yaralanmalarına bağlı olduğunu gözlemleyerek, 1981 yılında bu sistemlerdeki patolojileri değerlendiren bir skor sistemi geliştirmiştir . Bu sistemde en kötü skor 1, en iyi skor 16’dır
Revize Travma Skoru (RTS): Göğüs ekspansiyonu ve kapiller dolumun olay yerinde değerlendirme güçlüğü arz etmesi nedeni ile Champion, 1989 yılında bu iki veriyi değerlendirmeden çıkararak günümüzde en sık kullanılan revize travma skorunu [Revised Travma Score (RTS)] geliştirmiştir. Revize Travma Skoru;
- Travma hastalarının durumunu değerlendirmek ve
- Hayatta kalma olasılıklarını tahmin etmek
- Majör komplikasyon riski taşıyan hastaları tespit etmek
- Doğru triaja yardımcı olmak
için kullanılan bir skorlama sistemidir. RTS, Glasgow Koma Skalası (GKS), sistolik kan basıncı (SKB), ve solunum sayısı (SS) gibi üç temel parametreyi değerlendirir. Her bir parametre, belirli aralıklarla puanlanır ve bu puanlar toplandığında toplam RTS elde edilir.
Glaskow koma skalası, solunum sayısı ve sistolik kan basıncı krtiterlerine dayandırılarak uygulanan RTS,
- T-RTS (Triaj RTS)
- RTSc olmak üzere iki farklı formda uygulanmaktadır. İki formu birbirinden ayıran en önemli nokta puanlama sistemindeki farklılıktır. Daha fazla bilgiye buradan erişebilirsiniz.
CRAM Skoru: 1982 yılında Gormican ve arkadaşlarının geliştirdiği bu skor sisteminde 5 değişik parametre yer alır ve 0 ile 2 arasında skorlar verilir. En kötü skor 0, en iyi skor 10’dur. Kullanım açısından kolay olmasına rağmen yaşam şansının hesaplanmasında RTS kadar başarılı değildir.
2. Prognostik Karşılaştırmalı Skor Sistemleri: Travmalı hastaların prognozlarının tahmini, yaralanmalarının karşılaştırılması ve tedavi planlarının geliştirilmesini amaçlayan daha karmaşık skorlama sistemleridir. Başlıcaları;
- Kısaltılmış yaralanma dereceleri [Abreviated Injury Scale (AIS)]
- Yaralanma şiddeti skoru [Injury Severity Score (lSS)]
- TRISS (Trauma Score and Injury Severity Score)
- Anatomik profil [Anotomi profile (AP)]
- ASCOT (A Severity Characterization of Trauma) sisteminden oluşur.
AIS ile tüm vücut sistemlerinde görülen yaralanmalar değerlendirilir. Travma uzmanlarından oluşan bir kurul tarafından l971 yılında geliştirilmiş ve 1990 yılında son şeklini almıştır. AIS’de her vücut sistemindeki yaralanmalar 0 ile 5 arasında skorlar ile değerlendirilir. En düşük puan 0, en yüsek puan 30’dur[20]. AIS’nin başlıca dezavantajları; yalnızca anatomik bulguları değerlendirmesi, bir sistemde birden fazla yaralanma olması durumunda o sisteme ait skorun değişmemesi, subjektif olması, ideal bir karşılaştırma sistemi olmaması, hastanın ilk değerlendirmesinin sağlıklı olmamasıdır.
1974 yılında Baker AIS’leri birlikte kullanarak ISS’yi geliştirmiş ve 2 yıl sonra bu skorda ufak bir değişiklik yapmıştır. Sık kullanılan bu sistemde skor en yüksek 3 AIS’nin karelerinin toplanması ile elde edilir. Skor 1 ile 75 arasında değişir ve mortalite ile doğru orantılıdır. Skor yükseldikçe mortalite artar. Skorun 15’in üstünde olması ileri dereceli travma olarak değerlendirilir. Mortalite oranları hesaplanırken ISS ile birlikte travma mekanizması ve hastanın yaşı da dikkate alınmaktadır.
Gerek AIS gerekse ISS anatomik skor sistemleri olduğu için, aynı skora sahip ancak hemodinamik durumları farklı hastalar arasındaki ayrımda yetersizdir. Bu nedenle Boyd 1987 yılında ISS ve RTS’yi birleştirip yaş faktörünü de dikkate alarak TRISS skor sistemini tarif etmiştir.
- https://litfl.com/trauma-scoring-systems/
- https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-travma-skorlari-77225.html
