Koroziv Madde İçimi Acil Yaklaşım

Koroziv (kostik) maddeler, özellikle ev temizlik ürünleri olarak yaygın kullanılan kimyasallardır ve çocuklarda sıkça kazara, yetişkinlerde ise intihar amacıyla alınmaktadır. Bu maddelerin tüketilmesi, tüm gastrointestinal sistemi etkileyebilir; ancak üst gastrointestinal sistemde (özofagus ve mide) hızlı ve ciddi yanıklara yol açma potansiyeli yüksektir. Oluşan yanıkların yaklaşık %20’si özofagusu etkileyerek “koroziv özofajit” olarak adlandırılan bir duruma neden olabilir.

Koroziv maddelerle temas sonucunda meydana gelen hasar, akut dönemi atlatıldığında iyileşme sürecinde özofagusta darlık (striktür) veya malignite (kanser) gelişme riski taşımaktadır. Özellikle çocuklar, bu tür maddelerin neden olduğu ciddi morbidite ve mortaliteye karşı daha savunmasızdır. Bu nedenle koroziv maddelerle temas ve kazara yutma durumları, halk sağlığı açısından büyük bir önem taşımaktadır.

ANATOMİ

Üst sindirim sistemi, kostik madde alımına bağlı olarak doku hasarının meydana geldiği ana bölgedir. Bu sindirim sistemi bölümü baş, boyun, mediastinum ve epigastrik alanı kapsar. Üst gastrointestinal sistemi; ağız, farinks, yemek borusu, mide ve duodenum oluşturur. Bu bölgedeki yaralanmalar, koroziv maddelerin doğrudan etkisiyle ortaya çıkarak ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Özellikle yemek borusu ve mide, kostik maddelere karşı daha hassas olup, bu alanlarda meydana gelen hasar, yaşamı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilir.

Koroziv maddelerin yutulması, üst sindirim kanalının herhangi bir bölümünü yaralayabilir. Özofagus, alkali hasara en duyarlı olan bölgedir; mide ise asidik hasara en yatkın bölgedir. Şiddetli vakalarda, komşu yapılara yayılabilecek sızıntılar veya bağırsak perforasyonuna yol açabilir.

EPİDEMİYOLOJİ

Kimyasal maddeler genellikle çocuklar tarafından kazara yutulurken, yetişkinlerde genellikle intihar amacıyla kasten yutulurlar. Bu tür yutmalar intihar amacıyla gerçekleştiğinde sonuçlar daha yıkıcı olabilir.

• Çocuklar: Kazara yutulmalar en çok 5 yaş altı çocuklarda görülür (Zirve: ~2 yaş).
• Yetişkinler: Genellikle 20-30’lu yaşlarda görülür.
• Mekan: Vakaların %93’ü evde meydana gelir.

Son yıllarda, koroziv maddelerin uygun etiketleme olmaksızın satılması, yiyecek veya içecek kaplarında saklanması ve kolay erişilebilirliği, özellikle çocuklar arasında bu tür vakaların artmasına neden olmuştur.

ETİYOLOJİ VE SINIFLANDIRMA

Koroziv maddeler genellikle asitler ve alkali bazlar olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

1. Asitler (pH < 7)

Asitler koagülasyon nekrozuna (pıhtılaşma) neden olarak doku yüzeyinde bir eskar (kabuk) oluşturur. Bu kabuk, asidin daha derin dokulara inmesini kısmen sınırlayabilir. Mide, asidik hasara en sık maruz kalan organdır.

• Sülfürik Asit: Akü suları, endüstriyel temizlik maddeleri.
• Hidroklorik Asit: Kireç çözücüler (kirçöz), tuz ruhu, tuvalet temizleyiciler.
• Oksalik Asit: Boya sökücüler.
• Asetik Asit: Sirke ruhu.

2. Alkaliler (pH > 7)

Alkaliler likefaksiyon nekrozuna (sıvılaşma) neden olur. Yağları sabunlaştırır ve proteinleri çözer. Bu nedenle doku içine çok derin ve hızlı penetre olurlar. Özofagus hasarı daha ön plandadır.

• Sodyum Hidroksit: Yağ çözücüler, lavabo açıcılar, fırın temizleyicileri.
• Potasyum Hidroksit: Yıkama tozları.
• Sodyum Karbonat: Çamaşır deterjanları.

PATOFİZYOLOJİ

Doku hasarının şiddeti maddenin pH değerine, miktarına, konsantrasyonuna ve temas süresine bağlıdır.

• Alkali Hasarı (Likefaksiyon Nekrozu): En ciddi hasarı oluşturur. Tam kat yanıklara ve perforasyona hızla yol açabilir. 3 evrede iyileşir:
  1. Akut Nekrotik Faz (1-4 gün): Hücre ölümü ve yoğun inflamasyon.
  2. Ülserasyon/Granülasyon Fazı (3-12 gün): Ölü dokuların dökülmesi. Perforasyon riskinin en yüksek olduğu dönemdir.
  3. Skatrizasyon Fazı (3. haftadan sonra): Nedbe dokusu oluşumu ve darlık (striktür) gelişimi.
• Asit Hasarı (Koagülasyon Nekrozu): Yüzeyel eskar oluşumu nedeniyle derin dokulara penetrasyon alkalilere göre daha sınırlıdır. Ancak mide çıkışında (pilor) spazm ve darlığa sıkça neden olur.

KLİNİK BELİRTİLER

Semptomlar, içilen maddenin türüne ve miktarına göre değişir.

• Ağız/Boğaz: Yanma, ağrı, salya artışı (hipersalivasyon), dudaklarda ödem/yanık.
• GİS: Yutma güçlüğü (disfaji), ağrılı yutma (odinofaji), göğüs ağrısı, karın ağrısı, kusma, hematemez.
• Solunum: Ses kısıklığı, stridor, nefes darlığı (Laringeal ödem veya aspirasyon belirtisi).
• Sistemik: Taşikardi, hipotansiyon, şok (Perforasyon veya ciddi kanama belirtisi).

Dikkat: Ağızda yanık olmaması, özofagus veya midede ciddi hasar olmadığı anlamına gelmez!

TANI VE GÖRÜNTÜLEME

Tanı anamnez ve fizik muayene ile başlar.

• Laboratuvar: Tam kan, elektrolitler, böbrek fonksiyonları, kan gazı (asidoz varlığı ciddiyeti gösterir).
• Radyoloji:
  • Akciğer Grafisi: Pnömomediastinum (mediastende hava) veya plevral efüzyon perforasyonu gösterir.
  • Batın Grafisi: Diyafram altı serbest hava (pnömoperitoneum) mide perforasyonunu gösterir.
  • BT (Bilgisayarlı Tomografi): Nekroz derinliğini ve duvar bütünlüğünü değerlendirmede yardımcıdır.

Endoskopi (Altın Standart)

Yanığın derecesini belirlemek ve tedaviyi planlamak için en önemli araçtır. Genellikle ilk 24-48 saat içinde (hemodinamik stabilite sağlandıktan sonra) yapılmalıdır.

Zargar Sınıflaması (Endoskopik Derecelendirme):

1. Evre I: Sadece ödem ve hiperemi (kızarıklık). Prognoz mükemmel.
2. Evre IIa: Yüzeyel ülserler, kanama, eksuda.
3. Evre IIb: Derin veya çevresel (sirküler) ülserler. Striktür riski yüksektir.
4. Evre III: Transmural nekroz, derin ülserler, perforasyon riski.
5. Evre IV: Perforasyon.

ACİL TEDAVİ YAKLAŞIMI

1. İlk Müdahale

• ABC: Havayolu güvenliği esastır. Stridor veya ciddi ödem varsa erken entübasyon düşünülmelidir.
• Damar Yolu ve Sıvı: Geniş damar yolu açılmalı, sıvı resüsitasyonu yapılmalıdır.
• Oral Alım: Kesilmelidir (Nil per os).

2. Yapılmaması Gerekenler (Önemli!)

• ⛔ Kusturma: Kesinlikle yapılmamalıdır. Madde tekrar yemek borusundan geçerek hasarı ikiye katlar.
• ⛔ Nötralizasyon: Asit içene alkali (veya tam tersi) verilmemelidir. Ekzotermik (ısı veren) reaksiyon oluşur ve termal yanık eklenir.
• ⛔ Seyreltme: Su veya süt içirmek genellikle önerilmez (kusturma riski ve endoskopiyi zorlaştırma nedeniyle).
• ⛔ Aktif Kömür: Kostik maddeleri bağlamaz ve endoskopik görüntüyü bozar. (Sadece ağır metal içeren kostiklerde düşünülebilir).

3. İlaç Tedavisi

• PPI / H2 Bloker: Mide asidini baskılamak için IV olarak başlanabilir.
• Antibiyotik: Rutin önerilmez. Enfeksiyon bulgusu veya perforasyon şüphesinde geniş spektrumlu başlanır.
• Kortikosteroid: Tartışmalıdır. Genellikle striktürü önlemek için derece IIb yanıklarda bazı merkezlerce kullanılır ancak rutin kullanımı kanıtlanmamıştır.

KOMPLİKASYONLAR VE PROGNOZ

• Erken: Perforasyon (mediastinit, peritonit), kanama, havayolu tıkanıklığı, ölüm.
• Geç: Özofagus darlığı (striktür), pilor stenozu, yassı hücreli özofagus kanseri riski (yıllar sonra artar).

Yüksek dereceli yaralanmalarda (Evre IIb ve III) striktür gelişimi sıktır ve ilerleyen dönemde endoskopik dilatasyon (genişletme) veya cerrahi rezeksiyon (yemek borusunun alınması) gerekebilir.

KAYNAKLAR

• NCBI Bookshelf: Caustic Ingestion
• Toraks Derneği: Kostik Madde Yaralanmaları

İLGİLİ YAZI

https://www.acilcalisanlari.com/cocuklarda-yabanci-cisim-yutulmasi.html